92 lata temu zmarł "piewca Gorców i Podhala"

Dzisiaj mijają 92 lata od śmierci jednego z najbardziej znanych pisarzy okresu Młodej Polski, Władysława Orkana (ur. 1875) z Poręby Wielkiej. Miejsce zamieszkania, ziemia zagórzańska, Gorce, to wszystko miało ogromny wpływ na jego twórczość (dramaty, wiersze, powieści i nowele). Życie prywatne znanego pisarza miało dramatyczne momenty.

Mieszkańcy Poręby Wielkiej i okolic do dzisiaj chętnie wspominają i opowiadają o ulubionych miejscach Władysław Orkana w rodzinnej miejscowości. Naprawdę nazywał się Franciszek Ksawery Smaciarz (Szmaciarz), a od 1898 roku nosił nazwisko Smreczyński (zmienił nazwisko wraz z matką i rodzeństwem). Ukończył szkołę elementarną przy klasztorze Cystersów w Szczyrzycu, potem uczęszczał do krakowskiego Gimnazjum. Według źródeł jego matka raz miesiącu przynosiła mu do Krakowa jedzenie. Nastroje niepodległościowe miały również duży wpływ na przyszłego pisarza. Ze względu na swój buntowniczy charakter przyjął pseudonim Orkan. Wkrótce pojawiły się spore kłopoty z nauką, nigdy nie przystąpił do egzaminu maturalnego.

Po niepowodzeniach związanych z rozpoczęciem pracy zawodowej wrócił w rodzinne strony. Poślubił Marię Zwierzyńską, która pracowała na poczcie w Niedźwiedziu. Za honorarium swoich kolejnych dzieł pisarskich rozpoczął budowę domu w Porębie Wielkiej. Wkrótce Władysław Orkan musiał się zmierzyć z rodzinną tragedią: śmiercią żony. Wówczas ich jedyna córka, Zosia miała zaledwie trzy lata. Drugą żoną pisarza została Bronisława Folejewska. W czasie I wojny światowej Orkan służył w Legionach Polskich.

W okresie międzywojennym rozwijał swoją literacką twórczość, zyskując dużą popularność. Zmarł 14 maja 1930 roku, gdy przybył do Krakowa odwiedzić przebywającą w szpitalu swoją ukochaną córkę Zosię (zmarła dwa tygodnie później, nie dowiedziała się o śmierci ojca). Władysław Orkan został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Kilka miesięcy później trumna z jego ciałem została przewieziona do Zakopanego (pociąg zatrzymywał się na każdej stacji, całe Podhale opłakiwało pisarza). Spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.

W Porębie Wielkiej miejsc przypominających o Władysławie Orkanie  jest sporo. Jednym z nich jest Pustka, wzgórze nad Orkanówką (zabytkowy dom pisarza). Władysław Orkan często wychodził na wzgórze i podziwiając wspaniały krajobraz, szukał natchnienia. Lubił również polanę Łąki, znajdującą się przy drodze na Turbacz, na zielonym szlaku. W młodości Orkan pasał tam owce. Grób Marii Zwierzyńskiej i Zosi znajduje się na cmentarzu w Niedźwiedziu. W Porębie Wielkiej znajduje się dom Władysława Orkana tzw. Orkanówka. Co roku to miejsce odwiedza kilka tysięcy turystów. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku szacuje się, było ich nawet ok. 6 tysięcy.  Orkan rozpoczął budowę domu w 1903 r., po otrzymaniu honorarium za książkę „W Roztokach”. Muzeum Biograficzne Władysława Orkana w Porębie Wielkiej w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zostało sprzedane przez rodzinę Folejewskich (własność przejęta jako spadek po Bronisławie Folejewskiej, drugiej żony pisarza). Dom stał się filią Rabczańskiego Muzeum im. Władysława Orkana. Ze względu na brak funduszy posiadłość pisarza została tak bardzo zaniedbana, że w 1999 roku na pół roku została zamknięta dla turystów. Koło domu rosną drzewa zasadzone przez Władysława Orkana. Dopiero w listopadzie 2004 roku odkąd opiekę nad Orkanówką przejął Urząd Gminy w Niedźwiedziu, sytuacja się znacznie polepszyła.

Od kilkunastu lat w ostatnią sobotę maja organizowana jest tutaj spotkanie tzw. Majówka na Orkanówce. Przy kapliczce (ufundowanej przez Katarzynę Smreczyńską, matkę pisarza) zbierają się mieszkańcy i zaproszeni goście. Po nabożeństwie majowym, odbywają się występy kulturalne.

Władysław Orkan – ur. 27 listopada 1875 w Porębie Wielkiej. Pochodził z biednej rodziny. Naprawdę nazywał się Franciszek Szmaciarz. W wieku 23 lat zmienił nazwisko na Smreczyński. Z czasem przybrał tajemniczy pseudonim literacki Władysław Orkan. W Orkanówce zamieszkał w 1905 roku (jego rodzinny dom nie przetrwał do dzisiejszych czasów). Z pierwszą żoną Marią Zwierzyńską miał jedyną córkę Zosię. Po śmierci Marii poślubił Barbarę Folejewską. Zmarł 14 maja w 1930 roku w Krakowie, w czasie odwiedzin umierającej córki. Zosia zmarła dwa tygodnie później nie dowiedziawszy się o śmierci ojca. Władysław Orkan pochowany jest na cmentarzu w Zakopanem na Pęksowym Brzyzku. Najsłynniejsze dzieła Orkana: „Skapany Świat”, „Komornicy”, „W roztokach”, „Wesele Prometeusza”, „Pomór”.

Zdjęcie główne: archiwum ipsb.nina.gov.pl. Na pozostałych zdjęciach pogrzeb Władysława Orkana – kondukt żałobny na ulicach Krakowa, uroczystości w Nowym Targu i Zakopanem. Fot.: NAC.