Dzień pamięci kapłanów, którzy stali się ofiarami totalitaryzmów

Dziś przypada Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego w czasie II wojny światowej. Przypominamy losy kilku wybranych kapłanów i zakonników związanych z Limanowszczyzną, którzy stracili życie w trakcie okupacji – ks. Józefa Stabrawy i ks. Stanisława Stanisza, którzy zginęli w Dachau, a także o. Józefa Palowskiego i Franciszka Zasadni, zamordowanych w trakcie tzw. Rzezi Woli.

Ustanowiony przez Episkopat w 2002 roku Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego ma na celu upamiętnienie księży, którzy byli ofiarami systemów totalitarnych, szczególnie nazizmu i komunizmu. Obchody w Kaliszu są kontynuacją corocznego dziękczynienia księży – więźniów Dachau za wyzwolenie obozu 29 kwietnia 1945 roku. W obawie przed likwidacją obozu zawierzyli się oni św. Józefowi i ślubowali, że jeśli przeżyją, będą pielgrzymować co roku do kościoła św. Józefa w Kaliszu. Obóz został wyzwolony 29 kwietnia 1945 roku. Ocaleni księża z Polski do końca życia wypełniali złożone przyrzeczenie i pielgrzymowali do Kalisza, dziękując za ocalenie. Ostatni z nich, ks. Leon Stępniak, zmarł w 2013 roku.

Dachau było głównym obozem dla duchownych katolickich, protestanckich i prawosławnych. Wśród ok. 3 tys. uwięzionych zakonników, diakonów, księży i biskupów katolickich 1773 pochodziło z Polski. 868 duchownych zostało zamęczonych w obozie, najwięcej z terenów diecezji poznańskiej (147), włocławskiej (144) i łódzkiej (112). Spośród blisko 600 zakonników największą grupę ofiar stanowili jezuici, misjonarze i salezjanie.

W hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Dachau 17 sierpnia 1942 roku zmarł ks. Józef Stabrawa. Wcześniej był więźniem obozu Auschwitz. Ks. Stabrawa był proboszczem parafii rzymsko – katolickiej w Mszanie Dolnej i dziekanem dekanatu mszańskiego w latach 1917 –1942. Podobny los spotkał mniej znanego kapłana z Limanowszczyzny, posługującego wcześniej m.in. w USA, a później w diecezji włocławskiej w Polsce – ks. Stanisława Stanisza.

Widoczność mocno ograniczona - ostrzeżenie Obrazy w bibliotece - wernisaż Dominiki Gabryś

Natomiast w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego zginęli dwaj duchowni podchodzący z Limanowszczyzny. W chwili śmierci Józef Palewski ze Starej Wsi miał 77 lat, Franciszek Zasadni z Zasadnego – zaledwie 21. W trakcie tzw. rzezi Woli wraz z 28 współbraćmi, o. Józef Palewski i kleryk Franciszek Zasadni zostali rozstrzelani przez Niemców na placu przed fabryką Kirchmayera i Marczewskiego przy ul. Wolskiej w Warszawie. Egzekucji dokonali żołnierze z 36. Dywizji Grenadierów SS „Dirlewanger”. Ciała pomordowanych zakonników poukładano na stosach ofiar wcześniejszych egzekucji, oblano benzyną i spalono.

Ks. Józef Stabrawa (1881-1942)

Ksiądz Józef Stabrawa urodził się w Królówce koło Bochni 8 stycznia 1881 roku jako syn Jakuba i Teresy. Do szkoły podstawowej uczęszczał w swojej rodzinnej wsi. Gimnazjum w Bochni ukończył w roku 1903, a studia teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Tarnowie w roku 1907. Swoją pracę duszpasterską rozpoczął jako wikariusz w katedrze tarnowskiej, a następnie w Wojniczu. Od 1 sierpnia 1907 roku przeniesiony został do Woli Rzędzińskiej gdzie wybudował kościół. Probostwo w Mszanie Dolnej objął z dniem 1 czerwca 1917 roku i swoje obowiązki duszpasterskie pełnił tam przez 24 lata i 3 miesiące.

Jego działalność duszpasterska to nie wszystko – był bowiem bardzo aktywnym działaczem społecznym. W Starostwie Powiatowym w Limanowej pracował jako radny, był także członkiem licznych organizacji społecznych działających w okresie międzywojennym, przyczynił się do elektryfikacji Mszany Dolnej, zlecił także przebadanie źródeł góry Lubogoszcz, gdzie jak się okazało, woda ma właściwości lecznicze. Opracował również plan grawitacyjnego zaopatrzenia Mszany w wodę. Projekt ten nie został zrealizowany, ponieważ wybuchła II wojną światową, ale wykorzystano go w latach pięćdziesiątych i zbudowano wówczas wodociąg działający do dnia dzisiejszego.Staraniem księdza Stabrawy powstawały różne obiekty użyteczności publicznej, w tym Podhalański Dom Ludowy im. Władysława Orkana (obecnie siedziba MOK). Wzbogacił także wnętrze mszańskiej świątyni. Pomimo rozlicznych prac społecznych i inwestycyjnych był bardzo zaangażowanym duszpasterzem swojej parafii.

W momencie wybuch II wojny światowej ks. Stabrawa, przewidując rekwizycję dzwonów kościelnych przez Niemców, zlecił ukrycie dwóch większych na wieży kościoła. W lutym 1940 roku wstąpił w szeregi Polski Walczącej nawiązując kontakt bezpośredni z Komendą Główną Związku Walki Zbrojnej w Krakowie. Udzielał uciekinierom pomocy przy przejściu przez granicę na Słowację. Pomagał osobom wysiedlonym z Rzeszy, a mieszkającym w Mszanie Dolnej. Apelował z ambony do parafian o zachowanie patriotycznej postawy i o postępowanie godne Polaka.

Z polecenia miejscowego burmistrza Władysława Gelba był zakładnikiem, a następnie został aresztowany przez gestapo w dniu 15 września 1941 roku. Więziono go w Nowym Sączu i Tarnowie, a następnie wywieziono do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i Dachau. Katowany cały czas przez Niemców, umęczony głodem, biciem, flegmoną i bardzo złym traktowaniem, zmarł 17 sierpnia 1942 roku w obozie koncentracyjnym w Dachau.
(Źródło: mszana.pl)

o. Józef Palewski (1867 – 1944) i Franciszek Zasadni (1923 - 1944)

Józef Palewski urodził się 22 marca 1867 roku w Starej Wsi jako Józef Pałka. Jego dom rodzinny znajdował się na Podjabłońcu Starowiejskim; dziś ten teren mieści się w granicach miasta Limanowa – to ul. Wiejska. Józef został ochrzczony w kościele w Limanowej, dzieciństwo i młodość spędził na Limanowszczyźnie. Po ukończeniu gimnazjum w Nowym Sączu, w 1886 roku Józef Pałka – podobnie jak jego starszy brat, Franciszek – wstąpił do Seminarium Duchownego w Tarnowie, gdzie 14 czerwca 1890 roku przyjął święcenia kapłańskie, a następnie rozpoczął posługę wikariusza w parafii w Bochni. Kolejną jego placówką była parafia w Tarnowie. Podjąwszy decyzję o wstąpieniu do zakonu redemptorystów, złożył 2 sierpnia 1893 roku śluby zakonne w Eggenburgu w Austrii.

Po powrocie do Polski pełnił rozmaite funkcje w powstającej prowincji polskiej zakonu redemptorystów, posługując się już nazwiskiem Palewski. W 1895 roku. został pierwszym dyrektorem małego seminarium w Mościskach, a od 1898 roku. przebywał w Tuchowie, gdzie zajął się szerzeniem kultu Matki Bożej Tuchowskiej. W 1904 roku zaczął wydawać pismo pt. „Chorągiew Maryi”, którego redaktorem pozostał do 1917 roku. Do 1907 roku piastował stanowisko dyrektora juwenatu. W 1908 roku wyruszył na misję na Syberię, by głosić Słowo Boże wśród tamtejszych Polaków. W 1917 roku został przełożonym hospicjum redemptorystów w Lublinie. Później przebywał w różnych klasztorach: w Warszawie, Mościskach, Tuchowie i Kościanie; od 1934 r. mieszkał w klasztorze redemptorystów przy ul. Karolkowej na warszawskiej Woli. W 1940 roku Józef Palewski obchodził jubileusz 50-lecia kapłaństwa. W tym roku też po raz ostatni odwiedził rodzinne strony na Limanowszczyźnie. O. Józef Palewski CSsR jest Sługą Bożym z drugiej grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej (grupa ofiar nienawiści do wiary), objętej procesem beatyfikacyjnym.

Franciszek Zasadni urodził się 16 kwietnia 1923 roku w Zasadnem (gm. Kamienica). W 1938 roku został przyjęty do juwenatu w Toruniu. Po niemieckiej inwazji na Polskę powrócił do rodzinnego domu, gdzie przez pewien czas uczył się prywatnie. W lutym 1942 roku rozpoczął nowicjat w Łomnicy, który z powodu represji niemieckich był jednak zmuszony przerwać już po trzech miesiącach.

Jesienią roku 1942 udał się do Warszawy, gdzie wznowił formację nowicjacką. W związku z wybuchem powstania i rosnącym zagrożeniem dla klasztoru i jego mieszkańców, prawdopodobnie w dniu 2 sierpnia 1944 złożył przyśpieszone śluby zakonne.

Ks. Stanisław Stanisz (1877 - 1942)

Ksiądz Stanisław Stanisz urodził się w Sowlinach 27 grudnia 1877 roku. Z powodu ubóstwa rodziców naukę rozpoczął dopiero w dwunastym roku życia. Po ukończeniu szkoły powszechnej kształcił się w gimnazjum w Nowym Sączu i Krakowie. Studiował filozofię i teologię w Instytucie oo. Dominikanów w Krakowie, gdzie jako brat zakonny przywdział biały habit i przybrał imię zakonne - ojciec Norbert.

Od roku 1905 dalsze studia filozoficzne i teologiczne kontynuował w Instytucie oo. Dominikanów we Lwowie. Nauki teologiczne ukończył w seminarium Świętego Franciszka Salezego pod Milwaukee w USA. Stanisław Stanisz święcenia kapłańskie przyjął w Katedrze Świętego Franciszka Ksawerego (diecezja Green Bay) 12 czerwca 1912 roku. Przez 10 lat pracował jako duszpasterz w diecezji Green Bay w stanie Visconsin, w kilku kolejnych parafiach. W 1922 roku, w wieku 45 lat, powrócił do Polski i podjął posługę w diecezji włocławskiej. Był proboszczem lub administratorem kilku parafii.

W ostatniej, w Orlu, został aresztowany i przewieziony do obozu przejściowego, do klasztoru salezjańskiego w Lądzie nad Wartą koło Poznania, po trzech tygodniach trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Osadzony zostaje na tzw. bloku Nr 28, którym był zwykle nieogrzewany barak z desek na betonowej podmurówce, i zapisany pod numerem obozowym 28050. Oznaczony zostaje symbolem „Schutzhäftling” (więzień polityczny,prewencyjny).

Ksiądz Stanisław Stanisz umarł po 10 miesiącach pobytu w Dachau, 3 sierpnia 1942 roku, w wieku 65 lat. Jego ciało zostało spalone w krematorium.
(Źródło: Jan Dutka – za: LSHO)