Jak uczyć dziecko radzenia sobie ze stresem

Co piąty polski nastolatek deklaruje brak zadowolenia z życia. Zdaniem ekspertów, świadczy to o wysokim poziomie stresu. Dowiedz się, co najbardziej stresuje naszą młodzież, jak rozmawiać z nastolatkiem o jego problemach i jak pomóc mu zmniejszyć stres.

Pod względem kondycji psychicznej, polska młodzież szkolna wypada bardzo słabo na tle rówieśników z innych krajów Europy – taki niepokojący wniosek wypływa z danych, opublikowanych przez Fundację Instytutu Matki i Dziecka, w ramach projektu „Improve the youth", którego celem jest m.in. wsparcie nauczycieli oraz rodziców w świadomym kształtowaniu i wzmacnianiu zdrowia psychicznego u nastolatków.   „Badania naukowe dowodzą, że wysoki odsetek polskiej młodzieży deklaruje brak zadowolenia z życia. Jest to jeden z najwyższych wskaźników w Europie. Wynik ten jest sygnałem o permanentnym życiu w stresie” – alarmują autorzy opublikowanego w ramach projektu poradnika „Stres – jak o nim rozmawiać i jak go zniwelować?”.  Konkretnie, ze wspomnianych badań wynika, że niemal 20 proc. polskich nastolatków deklaruje brak zadowolenia z życia. To bardzo dużo. Dla porównania, np. w Holandii odsetek ten wynosi tylko około 8 proc., a w Danii około 11 proc. Minimalnie gorzej od polskiej młodzieży wypadają w Europie tylko nastoletni Czesi, którzy prowadzą w tym ponurym „rankingu”. 

Brak zadowolenia z życia – ważny sygnał ostrzegawczy

Eksperci podkreślają, że subiektywnie odczuwany i deklarowany przez młodych ludzi brak zadowolenia z życia to bardzo ważny sygnał ostrzegawczy, którego nie można bagatelizować.

Mogą się za nim kryć różne negatywne odczucia i myśli, a także realne problemy i braki, poczynając np. od tego, że życie jawi się komuś jako nie dość przyjemne, że oferuje mu więcej frustracji niż satysfakcji, że budząc się nie czuje radości, a raczej niechęć, a kończąc na tym, że ktoś nie czuje się akceptowany przez otoczenie, że nie ma przyjaciół i nie widzi jasno swojej przyszłości. 

Astygmatyzm – wada wzroku, której nie należy lekceważyć Poznaj historię cmentarza parafialnego

„Presja i związany z nią stres jest jak ciemna chmura przykrywająca słońce i rzucająca cień na nasze szczęście” – tak obrazowo opisują ten stan autorzy poradnika, podkreślając, że kondycja psychiczna polskiej młodzieży pogarsza się systematycznie od wielu lat.  Z badań wynika, że brak zadowolenia z życia, związany z przewlekłym stresem, dotyka w większym stopniu dziewcząt niż chłopców i generalnie narasta wraz z wiekiem. Odczuwa go ponad 19 proc. dziewcząt w wieku 13-14 lat, ponad 23 proc. dziewcząt w wieku 15-16 lat, a w grupie wiekowej 17-19 lat już 32 proc. Dla porównania, u chłopców odsetek ten nie przekracza 13 proc. 

Po czym rozpoznać, że dziecko jest zestresowane

Autorzy poradnika podsuwają rodzicom i nauczycielom, a także innym osobom pracującym na co dzień z młodzieżą, wiele praktycznych rad i sposobów, dzięki którym można wykryć stres u nastolatków, a także pomóc im w radzeniu sobie ze stresem.  Po pierwsze, eksperci zwracają więc uwagę na różne oznaki, mogące świadczyć o tym, że dziecko doświadcza silnego, przewlekłego stresu.  ZACHOWANIA MOGĄCE WSKAZYWAĆ NA STRES:

• Wycofanie się z kontaktów z otoczeniem, izolowanie się od innych
• Problemy ze snem (spanie za długo lub za krótko)
• Zachowania nerwowe, takie jak np. obgryzanie paznokci
• Kompulsywne jedzenie (spożywaniu dużych ilości pokarmu w niekontrolowany sposób)
• Krytyczny stosunek do innych, konfliktowość
• Wybuchowe reakcje, skłonność do impulsywnych działań i decyzji
• Spożycie alkoholu lub narkotyków

MOŻLIWE FIZYCZNE SYMPTOMY STRESU:

• Zawroty głowy, nudności
• Napięcie mięśni, drżenie
• Spocone dłonie
• Zmęczenie, wyczerpanie
• Zwiększenie lub zmniejszenie masy ciała
• Rozstrój żołądka, niestrawność, biegunka lub zaparcia
• Ból w klatce piersiowej, szybkie bicie serca
• Częste przeziębienia
• Zwiększona częstotliwość oddawania moczu
• Wypadanie włosów

MOŻLIWE PSYCHICZNE I EMOCJONALNE OBJAWY STRESU:

• Trudności w podejmowaniu decyzji
• Obniżony nastrój, brak humoru, wahania nastroju
• Problemy z koncentracją
• Utrata wiary w siebie
• Drażliwość lub częste popadanie w gniew
• Męczące i nieuzasadnione obawy, niepokój i lęk, ataki paniki
• Niezdolność do wypoczynku
• Uczucie przytłoczenia lub bezsilności 
• Poczucie samotności i izolacji
• Depresja lub ogólne niezadowolenie

„Jeśli zauważysz u kogoś zmianę w zachowaniu i występowanie grupy objawów stresu, warto zareagować okazując tej osobie życzliwe zainteresowanie” – czytamy w poradniku.

Jak wspierać młodzież w radzeniu sobie ze stresem

Kluczowym i zarazem bardzo trudnym w realizacji elementem interwencji jest rozmowa z nastolatkiem – na temat jego stresu, wywołujących go problemów, a także możliwych rozwiązań.   „Część nastolatków może pozytywnie zareagować na okazaną troskę, jednak to nie jest reguła. Rozmowa zwykle okazuje się szczególnie trudna, gdy stres związany jest z niską samooceną i brakiem zaufania do otoczenia, wiążąc się też z okresem buntu i poczuciem, że nikt mnie nie rozumie, nie warto nawet próbować, itp.” – zaznaczają autorzy poradnika. 

Co to jest stres?

Stres jest reakcją naszego organizmu na różne trudności i wyzwania pojawiające się w życiu codziennym. Wiąże się z nim stan wzmożonego napięcia nerwowego, a także wiele różnego rodzaju reakcji fizjologicznych (efekt działania tzw. hormonów stresu). Jeśli stres jest silny i przewlekły, to w efekcie może  doprowadzić do wyczerpania psychicznego, emocjonalnego i fizycznego, co niestety zwiększa ryzyko wystąpienia wielu problemów zdrowotnych. 

Jak zatem należy rozmawiać z dzieckiem o stresie i jego problemach, aby go nie zniechęcić i realnie mu pomóc? Eksperci podsuwają kilka praktycznych wskazówek na ten temat: 

- W waszej rozmowie liczy się szczerość i uczciwość, więc nie staraj się manipulować, buduj zaufanie i nie nadużywaj go
- Jeśli chcesz poruszyć trudne, drażliwe, delikatne problemy nie możesz robić tego prosto z mostu, gdyż przechodzenie od razu do sedna może być odebrane jako wścibstwo, obcesowość, indagowanie itp. Zacznij więc od luźnej rozmowy na jakiś temat, który jest interesujący dla twojego rozmówcy (terapeuci nazywają to rozmową poza problemem) i stwórz swobodną atmosferę
- Zadbaj o porozumienie identyfikując się z położeniem swojego rozmówcy i wyrażając to słowami, np. rozumiem twoją sytuację, ja też kiedyś tak się czułem, moi rodzice też mnie nie rozumieli itp. Jeśli jesteś osobą dorosłą – opiekunem, nauczycielem przywołaj do siebie doświadczenia okresu nastoletniego i podziel się nimi mówiąc np. ja też nie byłem orłem z fizyki albo nie należałem do najpopularniejszych osób z w klasie
- Nie zadawaj zbyt wielu pytań, a raczej stwórz dużo przestrzeni dla rozmówcy. Nie bój się ciszy, dłuższego namysłu. Zbytnie wypytywanie stwarza poczucie presji
- Nie poprawiaj wypowiedzi nastolatka, wprowadzając własną narrację i zmieniając słowa, których użył, nie sugeruj co chciałbyś usłyszeć. Nie używaj zwrotów typu „tak, ale”. To oznacza, że właśnie kierujesz się pod prąd i nie podążasz za jego uczuciami
- Pytając o przyczyny zjawisk, z którymi zmaga się nastolatek unikaj pytania „dlaczego”, ten popularny zwrot jest nieco oskarżycielski. Słyszymy go najczęściej w sytuacjach, w których jesteśmy zmuszani do tłumaczenia się. Używaj zwrotów nakierowujących na poszukiwanie konkretnych argumentów, czyli : „co według ciebie jest powodem, że nie radzisz sobie z nauką”, „co sprawia, że się denerwujesz” itp.
- Odrzuć swoje wyobrażenia na temat osoby, z którą rozmawiasz, jeśli masz jakieś uprzedzenia zastanów się, czy potrafisz je odłożyć na bok i nie oceniaj jej
- Wzmocnij swojego rozmówcę kierując jego uwagę również na pozytywne zjawiska (np. spytaj o jakiś sukces i skomplementuj go mówiąc „niesamowite, że tak świetnie sobie poradziłeś, jestem pod wrażeniem”).

W kontekście rozmowy o stresie warto jeszcze dodać, że młodzież traktuje stres bardzo poważnie. Z badań ankietowych wynika, że nastolatki uważają stres za największe zagrożenie dla ich zdrowia psychicznego - zwłaszcza stres związany ze szkołą i nauką w szkole. Jako przyczyny podwyższonego poziomu stresu u siebie młodzież wskazuje przede wszystkim: nadmiar obowiązków, presję otoczenia i zwiększone wymagania, z którymi często nie potrafi sobie poradzić. 

Co dalej, gdzie szukać pomocy? 

Na szczęście, możliwych sposobów radzenia sobie ze stresem jest bardzo wiele. Bardzo przydatne jest m.in. nauczenie się techniki nazywanej "zamień porażki na informacje zwrotne". Chodzi o to, aby zmienić swoje myślenie na temat błędów i porażek - w miarę możliwości trzeba starać się przeformułować je na coś pozytywnego i konstruktywnego. Jak to zrobić?

"Nie istnieje coś takiego jak porażka. Jest tylko informacja zwrotna, która pozwoli ci skorygować sposób działania. Jeśli ją prawidłowo zinterpretujesz - osiągniesz sukces" – sugerują autorzy poradnika.

Oto przykład myślenia w kategoriach porażki: Moim marzeniem jest być atrakcyjnym dla rówieśników. Niestety czuję, że mnie nie lubią. Czuję się więc jak nieudacznik. 

A to przykład myślenia w kategoriach informacji zwrotnej: Chyba nie do końca rozumiem na czym polega dobra komunikacja z rówieśnikami. Chcę się jej nauczyć i zrozumieć jakie błędy popełniam.

"To co ci nie wychodzi lub coś czego nigdy nie robiłeś, to nie jest twój brak, mankament, tylko nowy obszar rozwoju. To będzie dziedzina, w której będziesz zdobywać nowe doświadczenia" - takiego rodzaju przekazami radzą wspierać i zachęcać młodzież autorzy poradnika. 

Oto przykład myślenia w kategoriach braków: Brak mi zdolności, nie umiem czegoś, czuję się obco, nie nadaję się, itp. 

A to myślenie w kategoriach rozwoju: Moim wyzwaniem jest zrobić pierwszy krok, chcę nauczyć się czegoś nowego, poznać przyczyny, itp.

Krótko mówiąc, warto pracować nad zmianą sposobu myślenia o problemach, tak by zamiast nich widzieć raczej wyzwania, które są okazją do rozwoju osobistego. 

Dużo więcej praktycznych informacji i porad, na temat tego, jak wspierać nastolatka w radzeniu sobie ze stresem, znaleźć można we wspomnianym poradniku, pt. "Stres - Jak o nim rozmawiać i jak go zniwelować?", opracowanym przez grono ekspertów pod redakcją Joanny Godeckiej. Publikacja ta, podobnie jak i wiele innych, ją uzupełniających, wydana została w ramach unijnego programu Erasmus+.

Na koniec wskażmy jeszcze kilka miejsc, gdzie zarówno młodzi ludzie, jak też ich opiekunowie, mogą szukać fachowej pomocy i wsparcia - w radzeniu sobie ze stresem:

• Towarzystwo Pomocy Młodzieży: (22) 887 88 05
• Towarzystwo Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom: (56) 652 23 94
• Telefon Zaufania dla Młodzieży:116 111
• Telefon dla Rodziców i Nauczycieli: 800 100 100.
• Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego: 800 70 2222.

(Źródło: Wiktor Szczepaniak, zdrowie.pap.pl)