Ogrody reguły zakonnej

Wśród pozyskanych niedawno przez Muzeum w Limanowej starodruków, wyróżniają się cztery XVIII-wieczne księgi, które są obecnie wprowadzane do inwentarza muzealiów bibliotecznych. Będą one miały swoją rolę do spełnienia w obliczu przygotowywanej wystawy pt. Limanowa i Kieżmark – magdeburskie miasta na polsko-słowackim szlaku handlowym.

Pomiędzy zadrukowanymi kartami papieru czerpanego kryją się z pewnością niezwykłe losy tych ksiąg, historie ludzi, miejsc, wydarzeń. Księgi pochodzą prawdopodobnie z bibliotek zakonnych premonstratensów (norbertanów): Breviarium ad ussum sacri et canonici ordinis Praemonstratensis. Reverendissimi in Christo Patris AC D.D. Claudi Honrati Lucas, ..., Virduni: Apud Claudium Vigneulle, Praemonstratensis Ordinis Typographum. 1725; drugi egzemplarz tego samego wydania, różniący się od pierwszego oprawą i suplementem; Breviarium Praemonstratense Jussu Rmi D. quondam Gen. Abbatis Praemonstis D. Claudii Honorati Lucas tum de mandato Rmi. D. D. Augustini de Rocquevert Praemonstrati Abbatis et Generalis ac auctoritate Capituli Generalis editum et locupletatum,Virduni : Apud P. Perrin Filium Bibliopolam O. P. 1741; Tractatus de Verbi Divini Incarnatione P. Thaddaei Polansky..., Olomucii, [1757].

Zgromadzenie Kanoników Regularnych Zakonu Premonstratensów (Norbertanów) powstało w XII wieku (1121 r.), założone przez św. Norberta z Xanten (1080-1134), w miejscowości Premontre w północnej Francji. Życie braci zakonnych opiera się na surowszej regule św. Augustyna z Hippony (354 – 430), nakazującej m.in. uwielbienie Boga przez modlitwę, zwłaszcza brewiarzową, odbywaną także w porze nocnej, zachowanie postu, milczenie, pracę fizyczną. Obecnie na świecie istnieje 75 klasztorów męskich (ok. 1000 zakonników) i 7 klasztorów żeńskich (150 zakonnic). W 1146 r. norbertanie pojawili się w Polsce w Kościelnej Wsi k. Kalisza, Hebdowie, Witowie, Wrocławiu i Białymbuku na Pomorzu Zachodnim, obejmując później jeszcze inne fundacje. Klasztory te zostały skasowane po części w XVI (reformacja) i w XIX wieku (działania zaborców). Wiele skarbów bibliotecznych i innych zabytków uległo wówczas zniszczeniu, rozgrabieniu i wywiezieniu z kraju. Żeńskie klasztory istnieją od 1162 r. W Polsce funkcjonują obecnie klasztory norbertanek w Imbramowicach i Krakowie-Zwierzyńcu. Odręcznie wykonane notatki na kartach opisywanych tutaj ksiąg sugerują, iż służyły one właśnie żeńskiej części tego zgromadzenia zakonnego.

Trzy z wymienionych dzieł, czyli Breviaria to Liturgie Godzin, tzw. modlitwy brewiarzowe. Obowiązek ich sprawowania mają osoby, które przyjęły święcenia albo złożyły śluby wieczyste. Pozostali wierni nie muszą jej sprawować, ale mają do tego prawo, a nawet jest to gorąco zalecane. Brewiarz zawiera Ewangelie, czytania, Psalmy i inne fragmenty ze Starego Testamentu, na poszczególne okresy roku kalendarzowego. Oprócz tekstów Biblii są w nim również modlitwy, rozważania i komentarze do fragmentów biblijnych. Ponadto dzieła zawierają osobno modlitwy i wspomnienia świętych. Na początku znajdują się też kalendarze świąt ruchomych. Redaktorem tych wydań był o. Claude Honore Lucas de Muin(1657-1740) – francuski duchowny, doktor Sorbony, członek zakonu norbertanów, opat generalny zakonu norbertanek w l. 1702-1740. Dwa pierwsze dzieła zostały wydane w 1725 r., w uprzywilejowanych drukarniach premonstratensów Claude Vigneulle'a w Verdun (Francja), trzecie dzieło pochodzi z drukarni księgarza Pierre'a Perinna, wydane w 1741 r. Na stronach tytułowych widnieją piękne sygnety drukarskie z elementami herbu zakonu premonstratensów. Na zakończeniach rozdziałów spotykamy równie ciekawe mini ryciny z motywami anielskimi, roślinnymi, scenkami religijnymi. W jednej z ksiąg spotkamy całostronicową przepiękną rycinę z przedstawieniem św. Augustyna. 

Dziecko spadło z wyciągu krzesełkowego Chór LimaNovum z sukcesem na festiwalu

Ostatnia księga to Traktat o Wcieleniu Słowa Bożego, autorstwa Tadeusza Polansky`ego (1713-1770) – teologa, dziekana Wydziału Teologicznego w Ołomuńcu, uczonego także w dziedzinie fizyki, badacza zjawisk atmosferycznych, zwłaszcza wyładowań atmosferycznych, piorunów... i tęczy. Książka wydrukowana w Ołomuńcu w 1757 roku, czcionkami Franciszka Antoniego Hirnlego (1697-1758). Ciekawa jest także historia tego drukarza, który wcześniej pracował w drukarni jezuickiej w Pradze i został z niej wyrzucony za niemoralne prowadzenie się. Dalsze życie związał z Ołomuńcem, gdzie swoją drukarnię doprowadził do świetności, uzyskał przywileje od cesarzowej Marii Teresy na tłoczenie Biblii, kalendarzy i druków religijnych.

Oglądając te księgi możemy podziwiać także ciemnobrązowe skórzane oprawy starodruków z tłoczonymi i złoconymi bordiurami o motywach roślinnych, złocenia brzegów kart. Na jednej z opraw widnieje nieco zatarty superekslibris dostojnika kościelnego (skrzyżowane klucze i tiara z wstęgami) oraz inicjały [K.Z.] i data [1798.]. Kolejna jest bogato zdobiona wzorem z motywami roślinno-zoomorficznymi. Dla zasobu muzealnego są to dzieła niezwykle ważne, poszerzające wiedzę o dawnej książce i jej kompozycji oraz o sztuce XVIII wiecznego rzemiosła drukarskiego i introligatorskiego.

Lidia Marek-Jurkowska
Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej