Rośliny w Piśmie Świętym

Biblia nie jest dziełem, które w jakimkolwiek zakresie odnosi się do problemów związanych z botaniką lub ziołolecznictwem. Wspomniane w Starym i Nowym Testamencie rośliny mają bogatą symbolikę. Nie można określeń odnoszących się tam do roślin przyjmować dosłownie, gdyż najczęściej pełnią one symboliczną rolę, pomagając w objaśnieniu teologicznej lub moralnej treści. Każde słowo zawarte w Piśmie Świętym niesie bogactwo znaczeń. W okresie powstawania tekstów biblijnych nazewnictwo dotyczące roślin nie było ściśle ustalone. Przecież dopiero w końcu XVIII w. Karol Linneusz opracował podstawy nomenklatury i systematyki. Mimo tych trudności, podejmowane są liczne próby uporządkowania biblijnych roślin według współczesnej nomenklatury botanicznej. Jest to fascynujące zagadnienie zarówno dla osób mających codzienny kontakt z Biblią, jak 
i profesjonalnie związanych z botaniką, fitoterapią, rolnictwem czy ogrodnictwem. Z tekstów biblijnych wyłoniono ponad 100 nazw roślin. Występują one w różnych kontekstach. Zwykle są to tylko pojedyncze gatunki roślin, na przykład oliwka, kminek, lub określenia zbiorowe – osty, ciernie, kwiaty. Wymieniane w Biblii rośliny, obecnie uznawane za lecznicze, nie są nigdy podawane jako leki stosowane w dolegliwościach. Psalm 147, 7-8 wspomina tylko 
o ziołach: Śpiewajcie Panu, składając dzięki, grajcie Bogu naszemu na harfie. Temu co niebo okrywa chmurami, deszcz przygotowuje dla ziemi; na górach każe rosnąć trawie i ziołom, by służyły ludziom. Księga Mądrości (16,8-12) mówi, że w porównaniu z wolą i słowem Boga, zioła są mało ważne: Synów Twoich nie zmogły nawet zęby jadowitych wężów - litość bowiem Twoja zabiegła im drogę i uzdrowiła. Dla przypomnienia bowiem mów Twoich byli kąsani 
i zaraz mieli ratunek, by nie popadli w głębokie zapomnienie [o Bogu] i nie stali się niegodni Twoich dobroci. Nie zioła ich uzdrowiły ani okłady, lecz słowo Twoje, Panie, co wszystko uzdrawia. Ty masz władzę nad życiem i śmiercią.

Pierwsze ogrody biblijne na świecie zaczęli zakładać protestanci. Od nich tą ideą popularyzacji treści biblijnych „zarazili” się katolicy. Należy jednak podkreślić, że fenomen zakładania tego typu ogrodów bardzo często nie ma związku z przynależnością do danego kościoła. Przykładem tego jest jeden z parków miejskich w Wielkiej Brytanii, w którym eksponowane są rośliny i rzeźby związane z perykopami biblijnymi, a także podobne do niego parki w USA. Warto także dodać, że swoistymi prekursorami tego typu ogrodów były kolekcje roślin biblijnych, które w ogrodach botanicznych zakładali zainteresowani florą terenów biblijnych botanicy. Dzisiaj sformułowanie 'ogród biblijny' w literaturze fachowej 
z dziedziny architektury krajobrazu jeszcze nie występuję. Przyjmuje się, że jest to rodzaj założenia zieleni, które przede wszystkim ma służyć popularyzacji tekstu biblijnego. Od innych ogrodów różni się tym, że dobór roślin, jakie mogą być w nim uprawiane jest ściśle określony i obejmuje tzw. gatunki biblijne. Zatem jest to jednocześnie ogród dydaktyczny, tematyczny i symboliczny.

Twórcy ogrodów biblijnych podkreślają wyjątkowy wymiar ekumeniczny takich założeń roślinnych. Ogrody te mogą łączyć ludzi różnych wyznań, zwłaszcza tych, dla których podstawą wiary jest Pismo Święte. Przykładem tego jest pewien pop z Ukrainy, któremu po obejrzeniu Ogrodu biblijnego w Myczkowcach, tak spodobała się taka forma przybliżania treści biblijnych, że postanowił przy swojej cerkwi założyć podobny ogród. Również 
w dialogu z protestantami zagadnienia związane z ogrodami biblijnymi są doskonałą płaszczyzną do dyskusji i wymiany doświadczeń w dziedzinie ewangelizacji przy pomocy tej „współczesnej Biblii pauperum”. Służy temu np. organizowana w Szlezwiku (Niemcy) konferencja, na której prelegentami są zarówno protestanci jak i katolicy.

W Polsce powstało do tej pory kilka ogrodów biblijnych. Głównym ich pomysłodawcą, twórcą i największym znawcą roślin biblijnych jest pani dr hab. inż. Zofia Włodarczyk - pracownik naukowy Katedry Roślin Ozdobnych na Wydziale Biotechnologii i Ogrodnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Jest absolwentką ogrodnictwa na Akademii Rolniczej w Krakowie oraz teologii na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Ma ogromny dorobek w dziedzinie specjalistycznego badania flory biblijnej oraz reaktywowania praktyki ogrodów biblijnych. Rozmiłowana w geografii i przyrodzie Ziemi Świętej, zajmowała się opisywaniem i komentowaniem roślinności w Nowym Testamencie oraz metodyką tłumaczeń terminów botanicznych i ornamentyką roślinną w tekstach biblijnych. Przedstawiła siedem upraw biblijnych i ich symbolikę, ukazywała rolę przyrody 
w utwierdzaniu wiary monoteistycznej starożytnego Izraela oraz przedstawiała ogród roślin biblijnych jako wymowną i bardzo przydatną ilustrację Biblii. Pytana o zamiłowanie do flory biblijnej, tak mówi: 'Wszystko zaczęło się od studiów teologicznych, które rozpoczęłam nie dla tytułów, ale dla siebie, a zwłaszcza po to, aby zrozumieć sens wydarzeń z mojego życia osobistego. Dzisiaj, z perspektywy lat, uważam, że była to jedna z ważniejszych decyzji jakie podjęłam. Te dziewięć lat studiów nie tylko poszerzyło moją wiedzę z zakresu biblistyki, czy dogmatyki, ale przede wszystkim nauczyło mnie, co to znaczy świadomie przeżywać swoją wiarę. Ile daje ona radości i siły w chwilach, gdy przychodzi nam borykać się 
z przeciwnościami losu. A przy tym wszystkim znalazło się jeszcze miejsce na badania nad roślinami wymienionymi w Piśmie Świętym, zgłębianie ich znaczenia i symboliki w tekstach biblijnych.' Pierwsze powstały Ogrody biblijne powstały w 2006 roku przy Zespole Placówek Caritas w Proszowicach (diecezja kielecka). W 2010 roku oddano do użytku Ogrody biblijne 
w Myczkowcach (diecezja rzeszowska), a w 2012 roku w Chorzowie Największe Ogrody Biblijne zostały zaprojektowane i wykonane w Muszynie. Uroczystego poświęcenia i otwarcia dokonał 28 czerwca 2015 roku biskup tarnowski Andrzej Jeż.

Na powierzchni 1,3 ha znajdziemy 5 ogrodów tematycznych w których umieszczone zostały wymienione w Biblii gatunki roślin, miniaturowe krajobrazy oraz architekturę i rzeźby ilustrujące poszczególne tematy biblijne. Ogród pierwszy przedstawia historię zbawienia, od stworzenia świata, aż do wydarzeń przedstawionych w Apokalipsie św. Jana. Ogród ma kształt kwadratu a do ogrodu prowadzi brama rajska, na której znajduje się płaskorzeźba anioła z mieczem strzegącym wejścia. Na bramie tej widnieje napis w języku łacińskim: VENI DOMINE JESU (Przyjdź Panie Jezu). Ogród ten podzielony jest tematycznie na 4 części: Stary Testament, Życie i działalność Jezusa, Zmartwychwstanie Jezusa i jego ostatnie pouczenia, Listy Apostołów. Ogród drugi to Ogród Krajobrazów Biblijnych, który ukazuje geografię Ziemi Świętej. Ogród ten składa się z trzech prostokątów, tworzących kwadrat. Jedna z części tego Ogrodu ukazuje układ geograficzny Ziemi Świętej, a dwie kolejne aranżację pustyni 
i elementy krajobrazu rolniczego (m.in. winnica i poletka zbóż). Ogród trzeci przedstawia wybrane tematy z nauczania proroków (jest tutaj m.in. winnica z wieżą strażniczą zbudowaną z kamienia oraz wybrane fragmenty Pisma Świętego przypisane 16 prorokom). Ogród czwarty, przygotowany specjalnie dla najmłodszych Dziecięcy Ogród Biblijny. Ogród piąty to Ogród dla Zakochanych w kształcie labiryntu, którego ścieżki prowadzą do utworzonej z bukszpanu ryby, symbolu chrześcijaństwa.

Założenie ogrodu biblijnego w Polsce to ogromne wyzwanie ze względu na panujący klimat. Inaczej jest na przykład w Kalifornii, gdzie powstały pierwsze ogrody biblijne. Panuje tam taki klimat, jak w Ziemi Świętej, dlatego rośliny biblijne sadzone są w otoczeniu kościołów. 
W Polsce rośliny, które wymagają wyższych temperatur, na okres zimy muszą być wstawiane do szklarni. W Biblii wymienionych jest około 200 roślin, ale siedem z nich jest najważniejszych - figa, oliwka, granat, palma daktylowa, winorośl, pszenica i jęczmień. Trzy ostatnie rosną u nas w gruncie, natomiast pozostałe cztery trzeba uprawiać w donicach. Natomiast uprawa takich roślin biblijnych jak krokus, tulipan, gorczyca, len nie nastręcza 
w naszym klimacie większych trudności. Utrzymanie i ogrodu biblijnego jest dosyć pracochłonne. Związane to jest przede wszystkim z tym, że wiele roślin biblijnych w naszym klimacie trzeba wysiewać co roku, zebrać z nich nasiona i przechowywać je,
 a gatunki uprawiane w donicach na zimę musi się przenosić do ogrzewanych szklarni, co znacznie podnosi koszty utrzymania roślin. Najważniejsze rośliny biblijne to siedem gatunków, które zostały wymienione. Są one cenne ze względów gospodarczych, ale mają także dużą wartość symboliczną. W końcu cały naród wybrany przyrównany jest do oliwki, zaś Jezus mówi o sobie: Ja jestem prawdziwym krzewem winnym(J 15,1), wy latoroślami 
(J 15,5), czyli pędami wyrastającymi z krzewu. Wydaje się, że właśnie winorośl jest najważniejszą rośliną w Biblii, ponieważ sam Jezus się do niej przyrównuje.
 Już Cyceron - rzymski pisarz i filozof pisał, że człowiek potrzebuje do życia ogrodów
 i bibliotek. Dzisiaj w dobie upadku wszelkich wartości, obnażenia człowieka z piękna 
i godności, w pogoni codzienności, możemy chociażby na chwile w wyjątkowych Ogrodach Biblijnych w Muszynie, napawać się pięknem i symboliką roślin oraz głębią największego bestsellera bibliotek świata, jakim jest Biblia - źródło życia i wiary.

***
Autor: Krzysztof Młynarczyk - nauczyciel przedmiotów zawodowych w technikum Architektury Krajobrazu w ZSTiO w Limanowej (obecnie rusza nabór do czteroletniego Technikum Architektury Krajobrazu w ZSTiO w Limanowej oraz do Szkoły Branżowej w zawodzie ogrodnik).