8°   dziś 10°   jutro
Wtorek, 05 listopada Elżbieta, Sławomir, Dominik, Zachariasz, Balladyna

Wielki dobrodziej i patriota, współtwórca Konstytucji na ziemi limanowskiej

Opublikowano 03.05.2020 07:43:00 Zaktualizowano 03.05.2020 07:46:31 jaca

Zanim Stanisław Małachowski został Marszałkiem Sejmu Wielkiego (1788-1792) i miał istotny wpływ na uchwalenie Konstytucji 3 Maja (1791) przyczynił się do znacznego rozwoju miejscowości Dobra na ziemi limanowskiej. W zarządzaniu posiadłościami widać jego poglądy zmierzające do zmian społecznych, a przede wszystkim poprawy doli zubożałych i wyzyskiwanych chłopów.

Przejęcie ziem w Dobrej po Lubomirskich

Od końca XVI wieku tzw. klucz dobrski (w skład wchodziły wsie: Dobra, Jurków, Zadziele, Gruszowiec, Chyszówki, Wilczyce i Łostówka) należał do majętnego rodu Lubomirskich, hrabiów na Wiśniczu. W 1711 roku Jerzy Dominik sprzedał (lub według niektórych publikacji przekazał) posiadłości klucza dobrskiego Annie Konstancji z Lubomierza. Była to wdowa po wojewodzie poznańskim Stanisławie Małachowskim z Małachowic. Przyszły Marszałek Sejmu Wielkiego był jej wnukiem, a imię otrzymał po dziadku

Rodzina Małachowskich właścicielami posiadłości w Dobrej była przez 137 lat. Przejęła te ziemie po Lubomirskich, którzy w pamięci zwłaszcza chłopów zapisali się jako surowi panowie. Małachowscy znacznie zmienili sposób zarządzania posiadłościami. Zwłaszcza Stanisław Małachowski, który w rzeczywistości wielkiego kryzysu naszego kraju, wychowywał się w duchu patriotycznym i przekonaniu o konieczności gruntownych reform politycznych i społecznych. Przyszły Marszałek Sejmu Wielkiego przez ówczesnych mieszkańców Dobrej i okolic nazywany był dobrodziejem i wielkim dziedzicem. Przede wszystkim przysłużył się do walki analfabetyzmem i poprawił los ubogich chłopów.  

Zasługi dla regionu

W Dobrej Stanisław Małachowski był jeszcze zanim został jej dziedzicem. Od 1755 roku był bowiem starostą sądeckim i z woli ojca Jana, często doglądał rodzinnych dobytków. Prawdopodobnie po raz pierwszy był tutaj mając 19 lat. W Dobrej z pokolenia na pokolenia przekazywany jest wizerunek Marszałka jak bardzo wrażliwego i zaradnego człowieka. Utwierdzony jest zwłaszcza głębokie przekonanie o jego dużej religijności. W czasie swoich pobytów odwiedzał tutejszy kościół, konsekrowany w 1684 roku. Dzisiaj dobrzańska świątynia jest jednym z najważniejszych zabytków w okolicy i być może jedynym istniejącym obiektem w powiecie limanowskim, w którym przebywał Marszałek.

Po śmierci ojca Stanisław Małachowski stał się dziedzicem klucza dobrskiego. Nie były to czasy łatwe dla młodego właściciela, bowiem już 1770 roku ziemia sądecka została włączona do Austrii. Ze względu na posiadane dobra przyszły Marszałek stal się poddanym cesarzowej Marii Teresy. Zaborca czynił wszystko, aby pozyskać sobie ludność wiejską, wprowadzając dla nich korzystne reformy. Widząc to Stanisław Małachowski stał się wielkim orędownikiem poprawy warunków życia i sytuacji społeczno – prawnej chłopów. Decyzje podejmowane przez dziedzica w Dobrej i okolicach miały być przykładem dla innych magnatów. Kwestia pozyskania najniższych warstw społecznych dla spraw ojczyzny stały się jednym z ważniejszych celów jakie postawił przed sobą Stanisław Małachowski. Nie wiadomo jak często bywał w swych włościach na południu Polski. Jego główną siedzibą był dwór w Białaczewie (woj. łódzkie). Jednak w Dobrej mieszkańcy lubią się chwalić, jak to w czasie wizyt dróżkami ich miejscowości przechadzał się współtwórca najstarszej w Europie Konstytucji.

Bardzo ważnym gestem Stanisława Małachowskiego dla wioski była budowa nowego zaplecza dla szkoły, która od prawie stu lat nie funkcjonowała. Wcześniej nauczanie odbywało się przy parafii. Według przekazów historycznych w drugiej połowie XVIII wieku liczba analfabetów w Dobrej dochodziła nawet do stu procent. Przyszły Marszałek Sejmu Wielkiego zaniepokojony taką sytuację postanowił wybudować placówkę oświatową. Kronikarz szkoły Mateusz Rudnicki (swoje dzieło zaczął pisać w 1864 roku) na temat owych wydarzeń pisze następująco: „W jakim czasie i przez kogo szkoła w Dobrej ustalona została brakuje dokumentów, tylko na belce czyli tragarzu sufitowym w szkolnej starej izbie wyryty znajdował się następujący napis: za dziedzictwa J.W. Hrabi Stanisława Nałęcz - Małachowskiego – Referenta Królestwa Polskiego dnia 23 lipca 1788 roku”

W tym samym roku rozpoczęły się obrady Sejmu Wielkiego. Prawdopodobnie Marszałek odwiedził w tym czasie klucz dobrski, przy okazji fundacji szkoły.

Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, uwłaszczenie chłopów

Natomiast nie ma wątpliwości, że Stanisław Małachowski przybył do Dobrej w sierpniu 1792 roku, a więc rok po uchwaleniu Konstytucji. Konfederacja Targowicka przy pomocy Rosji doprowadził do obalenia ustaleń majowych. Główny współtwórca Konstytucji postanowił udać się na emigrację. W drodze do Wiednia jeszcze raz odwiedził klucz dobrski. Doszło wtedy do gestu dobrej woli Marszałka. Ogłosił uwłaszczenie chłopów (rok wcześniej to samo uczynił w posiadłościach w Rękoraju). Między swoich poddanych rozdał wówczas około 255 morgów. Zrezygnował z 15 tys. dni pańszczyzny sprzężajnej i 3,7 tys. dni pańszczyzny pieszej. Zniósł największe ciężary poddańcze chłopstwa i w znacznym stopniu powiększył ich areał. Przekazy historyczne bardzo często podkreślają, że Stanisław Małachowski i tak miał niewielkie zyski z klucza dobrskiego. Zajęty sprawami politycznymi w odległej Warszawie nie mógł dopilnować swoich spraw w południowej Polsce. Wyznaczeni zarządcy posiadłości bardzo często oszukiwali Marszałka, bardziej myśląc o zagarnięciu jak najwięcej bogactw dla siebie niż o wypełnianiu swoich powinności względem Pana. Najbardziej cierpieli na tym wyzyskiwani chłopi. Taka sytuacja zapewne tylko przyspieszyła decyzję Stanisława Małachowskiego o uwłaszczeniu, co na owe czasy można uznać za sytuację wyjątkową.

W 1805 roku odnotowana jest wizyta chłopów z Dobrej w Białaczewie. Delegacja po tygodniowej podróży wręczyła Marszałkowi suplikę, w której chłopi zwracali się z prośbą o pozwolenie na wypasanie kóz razem z owcami na halach. Nie wiadomo czy udało im się załatwić sprawę. Po sukcesach napoleońskich Stanisław Małachowski był premierem rządu Księstwa Warszawskiego. Po jego bezpotomnej śmierci klucz dobrski stał się własnością jego bratanka hr. Ludwika Małachowskiego. Mieszkał na stałe w Warszawie i swoje posiadłości w powiecie limanowskim odwiedził tylko raz. W czasie powstania listopadowego w 1831 roku był tutaj przez trzy miesiące. W 1848 roku Ludwik Małachowski sprzedał swój majątek w Dobrej Henrykowi Wodzickiemu, właścicielowi dóbr ziemskich w Porębie Wielkiej i Niedźwiedziu.

Stanisław Małachowski pozostał w pamięci

Mimo niewielu źródeł a przede wszystkim pamiątek po Stanisławie Małachowskim na ziemi limanowskiej w regionie podkreśla się mocno jego zasługi. W czasach zaborów nie dbano o pamiątki po wielkim polskim patriocie. Do posiadłości podworskich zaliczany był budynek, w którym obecnie znajduje się Urząd Gminy.

Na Urzędzie Gminy widnieje pamiątkowa tablica z napisem: „W 200 lecie uchwalenia Konstytucji 3 Maja jej współtwórcy Stanisławowi Małachowskiemu 1736 – 1809, mieszkańcy jego dziedzicznych włości. Dobra 3 V 1991”.

Jedno z osiedli w Dobrej nosi nazwę „Morgi”, na cześć uwłaszczenia chłopów. Piękny park również został nazwany "Parkiem Małachowskich". Niestety nie istnieje dwór należący do zasłużonej rodziny. Został rozebrany podczas budowy linii kolejowej w XIX wieku, co do jego dokładnej lokalizacji istnieje dużo rozbieżności. W polu herbu Dobrej znajduje się tzw. „nałęczka” – związana chusta zaczerpnięta z herbu Nałęcz, do którego należeli Małachowscy. W Limanowej jedna z ulic nosi imię Stanisława Małachowskiego. A Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej została wybudowana jako pomnik na stulecie uchwalenie Konstytucja 3 Maja.

Stanisław Małachowski – ur. 1736 roku w Końskiem (woj. łódzkie). Poseł na sejm konwokacyjny 1764, gdzie domagał się ograniczenia liberum veto. W latach 1776-1780 konsyliarz Rady Nieustającej. Jako poseł sandomierski wziął udział w Sejmie Czteroletnim 1788 – 1792, sprawując funkcję marszałka. Należąc do Stronnictwa Patriotycznego był jednym z głównych twórców Konstytucji 3 maja. W utworzonym przez Napoleona Bonapartego Księstwie Warszawskim sprawował m.in. funkcję prezesa Rady Ministrów. Zmarł 29 grudnia 1809 roku. Jego prochy spoczywają w warszawskim kościele św. Krzyża.

 

Komentarze (10)

zazula
2020-05-03 08:48:46
0 0
Niestety Wasz trud poszedł na marne, PiS-owska banda ma w gdzieś takie dokumenty, gdyż nie są zgodne z linią partii (czytaj " jednego kacyka"). Już to w historii przerabialiśmy. Nadal aktualne jest przysłowie o Polakach kończące się puentą: "........że przed szkodą i po szkodzie głupi"
Odpowiedz
andi
2020-05-03 09:51:59
0 0
Całe szczęście że wyzwoliliśmy się od tych peowskich sprzedawczyków i wreszcie mamy prezydenta
którego nie musimy się wstydzić, który pamięta jaka była historia Polski i potrafi głośno o tym mówić.
Ale nawet tu możemy zauważyć, ile jest tych co odebrano im koryto które wcześniej zdobyte było przez
kradzież komunistyczną a teraz próbują ostatnimi podrygami ziać ogniem wielkości gasnącej świeczki.
Na szczęście ich kres panowania się kończy.
Odpowiedz
pacho
2020-05-03 10:51:30
0 0
czytając życiorys widzimy z jaka zapaścią zmierzała się I RP, przed swoim upadkiem: szkoły nieczynne po 100lat, 100% analfabetów na wsi, potężny wyzysk , taki, że zaborca chętnie korzystał ze sposobności dając pracującym na roli w ogóle jakieś większe prawa... niestety konstytucja 3 Maja przyszła za późno i nie było juz czasu ani sił na obronę..... ale dobrze że przyszła, dobrze że tacy ludzie pokazali swoim przykładem , że można sporo zrobić dla innych obywateli, spisali Konstytucje 3 Maja i pokazali ....
Odpowiedz
samson
2020-05-03 11:47:29
0 0
@ zazula. Dokładnie jak piszesz historia się powtarza : "przed szkodą i po szkodzie głupi" - targowiczanie dalej upatrują pomocy w załatwieniu własnych interesów u ościennych mocarstw donosząc na Polskę.
A wybory przeprowadzić jak niezdecydowana kandydatka koalicji będzie miała chociaż 40% POparcia w sondażach.
"Kacyk" przynajmniej coś próbuje robić, w odróżnieniu od koalicji (opozycji) której jedynym celem jest przejęcie władzy - większości te działania "kacyka " się nie podobają, ale rozsądnie wybierają mniejsze zło dające poparcie kandydatowi PIS 63%
Odpowiedz
tytan57
2020-05-03 12:50:21
0 0
andi może napiszesz coś więcej o tych peowskich sprzedawczykach, bo jak na razie powtarzasz tylko pisowskie kłamstwa. To właśnie pis przypiął się tak do koryta, że wszelkimi środkami próbuje się przy nim utrzymać, łamiąc nawet konstytucję. A jeżeli wspominasz jak to ktoś zdobył majątki przez kradzieże komunistyczne jak to nazwałeś to poczytaj jak to pis uwłaszczył się na komunistycznym majątku:
http://www.robertdee.pl/jak-pis-uwlaszczal-sie-na-panstwowym-majatku/
Zanim coś napiszesz człowieku to najpierw się solidnie doucz.
Odpowiedz
andi
2020-05-03 13:54:03
0 0
tytan - czyżbym to Ciebie bezpośrednio obraził bo jesteś jednym z nich?
Jeśli nie to dlaczego Ty mnie obrażasz?
poniżej jedna z odpowiedzi dla Ciebie, jeśli wczoraj wyszedłeś z pod lodu i tego nie wiesz.

https://wgospodarce.pl/informacje/20291-wyprzedaz-po-tusk-i-kopacz-sprzedali-majatek-narodowy-o-wartosci
Odpowiedz
konto usunięte
2020-05-03 15:43:27
0 0
do andi " Na co poszły pieniądze z tej rabunkowej wyprzedaży? Bynajmniej nie na budowę dróg czy innej infrastruktury - PO spłacało zobowiązania kredytowe, które samo zaciągnęło". Ciekawe kto spłaci długi które zaciąga PIS. Powiem Ci kto następne pokolenia . Masz bardzo słabą pamięć. Po niesławnych rządach PIS kiedy nie
potrafili budować autostrad właśnie za rządów PO doszło do ich rozpoczęcia. To PIS ma na koncie zniszczenie przyrody Mierzei Wiślanej bez sensu , pieniądze utopione wokół głównego portu lotniczego. A ten wielki patriotyzm prezydenta to tak nie wiadomo skąd. Jakoś nikt nie słyszał o bohaterskich Dudach z czasów II wojny Światowej , wielu się wykazało . Taki Złotousty.
Odpowiedz
andi
2020-05-03 16:22:47
0 0
Odpowiedz
tytan57
2020-05-03 18:59:48
0 0
Odpowiedz
nieufny
2020-05-04 15:04:16
0 0
A ja zadam obrazoburcze zapewne pytanie; Jakie znaczenie miała ta konstytucja dla przeciętnego Polaka? Żadnego, Sztuka dla sztuki, na papierze wszytko kolejnym rządzącym wychodzi, w praktyce -rzadko.
Odpowiedz
Zgłoszenie komentarza
Komentarz który zgłaszasz:
"Wielki dobrodziej i patriota, współtwórca Konstytucji na ziemi limanowskiej"
Komentarz który zgłaszasz:
Adres
Pole nie możę być puste
Powód zgłoszenia
Pole nie możę być puste
Anuluj
Dodaj odpowiedź do komentarza:
Anuluj

Może Cię zaciekawić

Sport

Pozostałe

Twój news: przyślij do nas zdjęcia lub film na [email protected]