Poznali dzieje i architekturę wojennego cmentarza

W minioną sobotę odbył się X Spacer Historyczny po Limanowej pod tytułem: „Architektura i dzieje cmentarza wojennego na Jabłońcu”. Kolejną edycję wydarzenia poprowadził Karol Wojtas a uczestnicy jak zwykle nie zawiedli i przybyli na nekropolię na Jabłońcu w liczbie ponad trzydziestu osób.

X Spacer Historyczny rozpoczął się od przybliżenia pokrótce przez prowadzącego okoliczności wybuchu I wojny światowej oraz przebiegu operacji limanowsko – łapanowskiej i samych walk o wzgórze Jabłoniec.

Następnie prowadzący opowiedział jak wyglądało porządkowanie pola bitwy i pochówek poległych tam żołnierzy. Przybyłym uczestnikom pokazane zostały archiwalne fotografie przedstawiające porządkowanie pola bitwy po walce oraz dokumentujące kopanie grobów i pochówek poległych tu żołnierzy. Następnie prowadzący przybliżył przybyłym genezę powstania Wydziału Grobów Wojennych we Wiedniu (Kriegsgraber Abteilung) oraz jego terenowego odpowiednika w Krakowie, czyli Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Uczestnicy dowiedzieli się jak wyglądała budowa 400 cmentarzy na terenie Galicji zachodniej oraz kim byli ich twórcy.

Kolejno przedstawiono sylwetkę projektanta jabłonieckiej nekropolii Gustawa Ludwiga oraz omówił jego dzieła, czyli cmentarze wojenne na terenie Ziemi Limanowskiej, których jest w naszym powiecie 12. Później omówiona została szczegółowo architektura kaplicy – mauzoleum i innych elementów znajdujących się na cmentarzu wojennym nr 368 na Jabłońcu.

Trzaskowski: wybory prezydenckie będą m.in. o bezpieczeństwie Oszczędzaj energię dzięki fotowoltaice i pompie ciepła - jak efektywnie ogrzać dom?

Uczestnicy spaceru mogli także zobaczyć archiwalne fotografie tej nekropolii jak i innych cmentarzy wojennych z całej Limanowszczyzny. Zaprezentowane fotografie jak i skany archiwalnych planów cmentarzy, pochodziły z zasoby Archiwum Narodowego w Krakowie z tak zwanej „Teki Brocha i Hauptmanna”.

Po obejrzeniu wszystkich elementów jabłonieckiego cmentarza część uczestników zadawała jeszcze sporo pytań dotyczących tematu galicyjskich cmentarzy wojennych i ich ochrony oraz prowadzonych remontów.

Następny Spacer Historyczny po Limanowej odbędzie się w drugiej połowie sierpnia.

***

Obecnie na terenie powiatu limanowskiego znajduje się 12 cmentarzy wojennych z I wojny światowej. Są to cmentarze: nr 357 Kamionka Mała (Orłówka), nr 358 Laskowa, nr 359 Jaworzna (Korab), nr 360 Słupia, nr 361 Krasne – Lasocice, nr 362 Szczyrzyc, nr 363 Mszana Dolna, nr 364 Kasina Wielka nr 365 Tymbark, nr 366 Limanowa (na cmentarzu parafialnym), nr 368 Limanowa – Jabłoniec, nr 369 Stara Wieś – Golców. W przeszłości istniał jeszcze jeden cmentarz o numerze 367 Mordarka, który znajdował się przy Kaplicy Łask w Mordarce. Wszystkie cmentarze w powiecie limanowskim zaprojektował architekt Gustaw Ludwig (1876 – 1952) a powstały one w ramach prac prowadzonych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie, którym kierowali major Rudolf Broch i kapitan Hans Hauptmann.

Major Broch i kapitan Hauptman stworzyli coś, co wcześniej nie było spotykane na świecie. W latach 1915 – 1918 w Galicji została zrealizowana idea godnego pochowania, upamiętnienia i uczczenia poległych żołnierzy każdej z walczących stron bez względu na narodowość, wyznanie, warstwę społeczną i przynależność do danej jednostki wojskowej. Warto podkreślić, że cmentarze te nie były pomnikiem zwycięstwa jednej strony a klęski drugiej, lecz miejscem godnego upamiętnienia wszystkich poległych i pomnikiem humanitaryzmu w czasie okrucieństw wojny.

Twórcy cmentarzy i kierownictwo oddziału grobów wojennych pragnęli, aby w miarę możliwości każdy poległy został zidentyfikowany i aby jego rodzina dostała dokładną informację gdzie ich poległy syn, brat, czy ojciec spoczywa. Czyniono wielkie starania, aby zidentyfikować podczas ekshumacji jak największą liczbę zabitych. Na ponad 60 000 pochowanych, ponad 43 000 ekshumowano z tymczasowych mogił i przeniesiono na godne miejsca spoczynku. Każdy z cmentarzy wojennych różni się pod względem architektonicznym. Wiele cmentarzy zostało zbudowanych w trudnym terenie, na eksponowanych miejscach na szczytach lub zboczach gór i wzgórz. Rozpościera z nich się piękny widok. Na wielu też zasadzono ozdobne drzewa i krzewy. Specjalnie zaprojektowano na tych cmentarzach ławki i tarasy widokowe, aby rodziny poległych przybyłe na groby poległych mogły tu odpocząć w zadumie i podziwiać galicyjskie krajobrazy.

Cały teren walk toczonych w Galicji zachodniej w 1914 i 1915 roku podzielono na 11 okręgów cmentarnych. Podział ten wyglądał następująco: Okręg I Żmigród – to 31 cmentarzy, Okręg II Jasło – to 31 cmentarzy, Okręg III Gorlice – to 54 cmentarze, Okręg IV Łużna – to 27 cmentarzy, Okręg V Pilzno – to 27 cmentarzy, Okręg VI Tarnów – to 62 cmentarze, Okręg VII Dąbrowa Tarnowska – to 15 cmentarzy, Okręg VIII Brzesko – to 50 cmentarzy, Okręg IX Bochnia – to 40 cmentarzy, Okręg X Limanowa – to 29 cmentarzy, Okręg Z – to 22 cmentarze ( Z to tak zwany okręg Zachodni obejmował on Twierdzę Kraków i najbliższą okolicę, czasem przypisywany jest mu numer XI).

Major Rudolf Broch i kapitan Hans Hauptmann dysponowali sztabem doskonałych architektów, inżynierów, rzeźbiarzy, malarzy oraz licznym personelem pomocniczym. Pośród nich wymienić należy architektów: Dusana Jurkovica, Hansa Mayra, Franza Starka, Gustawa Ludwiga, Gustawa Rossmanna, Roberta Motka, Emila Ladewiga, Jana Szczepkowskiego, rzeźbiarzy: Johanna Jagera, Johanna Watzala, Franza Mazura, Heinricha Scholza, Michaela Mastchenko Ritter von Glassner, malarzy: Alfonsa Karpińskiego, Wojciecha Kossaka, Jana Gumowskiego, Henryka Uziembło, Josefa Langa, Ludwiga Hofbauera, Rudolfa Czerny, Oskara Strala, Adolfa Kaspara.

Każdy z okręgów cmentarnych posiadał swojego dowódcę oraz swego kierownika artystycznego (był nim przeważnie wybitny architekt). W każdym okręgu znajduje się cmentarz reprezentacyjny, czyli główny cmentarz danego okręgu, na którym znajdowała się kaplica i miejsce do odbywania uroczystości wojskowych. W okręgu X – Limanowa, takim cmentarzem jest cmentarz wojenny nr 368 na Jabłońcu. Pierwotnie do wielu cmentarzy drogę wskazywały charakterystyczne betonowe tablice drogowskazy. Niestety większość z nich się nie zachowała. Nieliczne jeszcze stoją przy drogach, ale są w znacznej części w złym stanie (czasem bezmyślnie są niszczone przez wandali).

Galicyjskie cmentarze wojenne to zespół 400 cmentarzy rozsianych na obszarze około 10 000 km2 na terenie obecnych województw małopolskiego i podkarpackiego. Te pamiątki Wielkiej Wojny rozlokowane są po górach, dolinach, polach i lasach Małopolski i Podkarpacia. Pochowano na nich ponad 60 000 żołnierzy z każdej z walczących ze sobą stron. Spoczywają na nich: Polacy, Czesi, Słowacy, Węgrzy, Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Łotysze, Estończycy, Rumuni, Włosi, Słoweńcy, Chorwaci, Bośniacy, Serbowie. Walczących ze sobą żołnierzy połączyły wspólne mogiły. Obecnie toczą się starania, aby Galicyjskie Cmentarze Wojenne zostały wpisane na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO.