Obraz Limanowszczyzny w spisie ludności sprzed stu lat

Do końca września trwa tegoroczna edycja spisu ludności i mieszkań. Zebrane dane statystyczne zostaną przeanalizowane przez GUS, by następnie posłużyć samorządom, administracji rządowej i biznesowi m.in. w podejmowaniu decyzji i opracowaniu strategii działania. Jaki obraz miasta Limanowa i powiatu limanowskiego wyłania się z pierwszego spisu, który został przeprowadzony dokładnie 100 lat temu?

Od 1 kwietnia w całej Polsce trwa Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Obowiązkiem przekazania danych w formie tzw. samospisu jest objęty każdy mieszkaniec kraju pod groźbą kary grzywny, która może zostać nałożona w przypadku odmowy wzięcia udziału. 

W spisach powszechnych ludności i mieszkań, realizowanych co 10 lat, zbierane są informacje o miejscu zamieszkania, wieku danej osoby czy jej statusie na rynku pracy. Są to jedne z najważniejszych danych dla Głównego Urzędu Statystycznego, którymi później posługują się samorządy i administracja rządowa, a także prywatni inwestorzy i przedsiębiorcy, przygotowując na ich podstawie strategiczne plany rozwojowe i podejmując ważne decyzje. 

Tegoroczna edycja spisu kończy się 30 września. Choć w dobie cyfryzacji, a częściowo także z powodu pandemii koronawirusa, zmieniły się narzędzia pozyskiwania i gromadzenia informacji, sam spis ludności nie jest niczym nowym i odbywa się cyklicznie od wielu lat. Dziś poprzednie edycje dają nam możliwość poznania ludności Limanowszczyzy sprzed lat. 

Trzaskowski w Krakowie: musimy mieć prezydenta, który będzie niezależny Dwa ostrzeżenia meteorologiczne dla regionu

Lokalny historyk i regionalista Karol Wojtas odszukał i opracował dane dotyczące Limanowej i powiatu limanowskiego, zebrane podczas pierwszego spisu ludności, zrealizowanego dokładnie sto lat temu, w 1921 roku. 

W Limanowej 30 września 1921 roku żyło 2143 mieszkańców, w tym 985 mężczyzn i 1158 kobiet. Na terenie miasta znajdowało się 260 budynków mieszkalnych oraz 3 inne, w których mogły mieszkać osoby (mogły to być hotele lub zajazdy, a także plebania). Na 2143 mieszkańców 1233 było wyznania rzymsko-katolickiego, 5 osób było wyznania greko-katolickiego, zaś 905 było wyznania mojżeszowego. 

Na 2143 osoby mieszkające w Limanowej tylko 1152 osoby umiały czytać zaś 553 osoby nie umiały a 38 osób nie odpowiedziało na pytanie o umiejętność czytania. W Limanowej według tego spisu 73 osoby posiadało wykształcenie średnie, 13 osób posiadało wykształcenie zawodowe średnie a 25 osób posiadało wykształcenie wyższe, w tym 20 mężczyzn i 5 kobiet (wśród nich były Klementyna i Wiktoria Zubrzyckie, które ukończyły farmację na Uniwersytecie Jagiellońskim). 

W Limanowej mieszkało 74 dzieci, które były sierotami - w tym 4 dzieci nie miało obojga rodziców, a reszta miała tylko jednego rodzica (45 dzieci nie miało ojca, a 21 dzieci nie miało matki). 

Jak zauważa Karol Wojtas, w przypadku struktury narodowościowej ujętej w danych spisu to zachodzi ciekawa sytuacja, ponieważ większość mieszkańców Limanowej, czyli 2141 podało swoją narodowość jako polską. Uczynili też tak wszyscy Żydzi, natomiast 2 osoby podały narodowość rusińską, czyli ukraińską. 

- Tu rodzi się pytanie, czy wszyscy Żydzi w Limanowej co do pytania o narodowość podawali ją zgodnie z tym co czuli? Czy rzeczywiście wszyscy Żydzi chcieli ją podać jako polską, czy też rachmistrzowie nie wytłumaczyli im tego dokładnie? Pytanie jest zasadne, bo w sąsiednich gminach wkoło miasta jest inaczej. W gminie Sowliny, na której terenie była rafineria i gdzie mieszkali jej pracownicy, którzy przybyli tu po jej powstaniu z różnych zakątków monarchii habsburskiej deklarowali w większości narodowość polską, ale też po kilka lub kilkanaście osób narodowość niemiecką, żydowską i czeską, a także rusińską, czyli ukraińską – mówi Karol Wojtas. - W ogóle analizując dane w rubrykach narodowość we wszystkich gminach powiatu limanowskiego w większości wynika, że osoby wyznania mojżeszowego podawały narodowość polską i tylko w niektórych wsiach takich jak np. Skrzydlna pojawiają się wyjątki, gdzie część osób deklarowało narodowość żydowską – zaznacza. 

Jeśli chodzi o powiat limanowski to 30 września 1921 roku miał on powierzchnię 952 kilometrów kwadratowych i mieszkało w nim 78 126 mieszkańców, w tym 37 028 mężczyzn i 41 098 kobiet. W powiecie było 91 jednostek samorządowych, w tym tylko 1 miasto, pozostałe 90 jednostek to gminy wiejskie. Na terenie całej Limanowszczyzny było 13 300 budynków mieszkalnych.

Na 78 126 mieszkańców powiatu limanowskiego, 75 350 było wyznania rzymsko-katolickiego, 18 osób było wyznania greko-katolickiego, 2710 osób było wyznania mojżeszowego, a 48 osób było wyznania protestanckiego lub innego. W powiecie limanowskim 48 284 osoby umiały czytać, 29 130 osób tego nie potrafiło, a 712 osób nie odpowiedziało na to pytanie. Spośród wszystkich mieszkańców ówczesnej Limanowszczyzny, 453 osoby posiadały wykształcenie średnie, 124 osoby posiadały wykształcenie średnie zawodowe, zaś 124 miało wykształcenie wyższe, w tym 111 mężczyzn i 13 kobiet. 

(Fotografia Limanowej z pierwszej połowy lat 30. ub. wieku - widok od strony północnej. Fot.: NAC - Ilustrowany Kurier Codzienny)