Otwarto wystawę 'Polska żyje i żyć będzie'

Na wystawę i spotkanie zorganizowane przez Stowarzyszenie Artystów fabs do Zbludzy przybyli liczni goście, wśród których znaleźli się m.in. członkowie rodziny Antoniego Gryziny Laska, dr Dawid Golik z krakowskiego oddziału IPN, członkowie Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznych 1 PSP AK ze Słopnic, przedstawiciele Ruchu Kontroli Wyborów – Ruchu Kontroli Władzy z Jadwigą Sikoń na czele, mieszkańcy Szczawy z ks. proboszczem Leonem Królczykiem, a także członkowie i sympatycy Stowarzyszenia Artystów fabs.

Dr Dawid Golik opowiedział o dziele Antoniego Gryziny Laska i jego rodziny. Pokazano dokumenty i pamiątki rodzinne. Mówiono też o losach tej rodziny w czasie II wojny światowej i represjach, jakie ją spotkały. Wszyscy członkowie rodziny byli aresztowani przez gestapo, następnie więzieni w niemieckich obozach koncentracyjnych: w Oświęcimiu, Ravensbrück, Buchenwaldzie, Płaszowie, Szebniach. Sam Antoni Gryzina Laska poniósł heroiczną samobójczą śmierć, chroniąc swoich zakonspirowanych podwładnych i dowódców.

Zarówno po wojnie, jak i współcześnie zapomniano o dokonaniach Antoniego Gryziny, o jego bohaterstwie i bohaterstwie jego rodziny. Ciężko zapracowany majątek Gryzina Lasków, w tym liczne działki w Szczawie, w Słonem, dom w Dobrej, udziały w wydobyciu źródeł mineralnych, zostały przejęte. - Liczymy, że nadejdą lepsze, sprawiedliwsze czasy dla Antoniego Gryziny Laska i jego rodziny. Należy podkreślić również rolę dr. Adama Nogaja, który zebrał i opisał losy Antoniego Gryziny Laska i jego patriotycznej rodziny. W 2017 roku wnioskował on także o nadanie imienia Antoniego Gryziny Laska jednej z ulic w Nowym Sączu - informuje Stowarzyszenie Artystów fabs.

Antoni Gryzina Lasek, „Doktor Świder” (ur. 1892 r. w Tarnowie, zm. 1941 r. w Nowym Sączu) – syn powstańca styczniowego 1863 roku, legionista, piłsudczyk, major Wojska Polskiego, pierwszy organizator konspiracji antyhitlerowskiej na Limanowszczyźnie, Nowosądecczyźnie i Podhalu, komendant Podokręgu Górskiego Związku Czynu Zbrojnego, lekarz, chemik, urzędnik, balneolog, działacz Związku Podhalan, inicjator eksploatacji źródeł mineralnych w Szczawie i pierwszy pomysłodawca utworzenia w Szczawie uzdrowiska. Aresztowany 18 stycznia 1941 r. przez gestapo, aby nie wydać siatki konspiracyjnej ZCZ, popełnił w więzieniu samobójstwo, zażywając cyjanek, ale najpierw podciął sobie żyły i napisał krwią na ścianie przekaz dla następnych pokoleń: „Polska żyje i żyć będzie”. Odznaczony najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym Virtuti Militari.

Hanna Gryzina Lasek z domu Szemplińska (ur.1899 r. w Głużku koło Płocka – zm. 1987 r. w Warszawie), harcerka, działaczka w kole Przyjaciół Harcerstwa. Podczas wojny polsko-bolszewickiej zaciągnęła się jako ochotniczka do służby wojskowej przy Naczelnym Nadzwyczajnym Komisariacie do Walki z Epidemiami w Warszawie, gdzie poznała swojego przyszłego męża Antoniego Gryzinę Laska. Wspierała społeczne działania męża i z nim współdziałała. Pod koniec lat 20. sama założyła i przez dwa lata prowadziła Zakład Dietetyczny dla 150 kuracjuszy w Druskiennikach na Pogance. Po wybuchu II wojny światowej prowadziła w Nowym Sączu na ul. Jagiellońskiej 50a bar „Hanka”. Od grudnia 1939 do stycznia 1941 roku w barze „Hanka” znajdowała się Komenda Podokręgu Górskiego Związku Czynu Zbrojnego, na czele której stał Antoni Gryzina Lasek. Był to również punkt kontaktowy i konspiracyjne miejsce spotkań. Hanna Gryzina Lasek była łączniczką ZCZ, brała udział w kolportażu gazety „Polska Żyje”, przewoziła tajne materiały, broń, pomagała ludziom z ruchu oporu i więźniom. W grudniu 1940 roku brała udział w przygotowaniu i próbie uwolnienia z nowosądeckiego więzienia Heleny Marusarzówny, siedmiokrotnej mistrzyni Polski w konkurencjach alpejskich, działaczki ruchu oporu i kuriera tatrzańskiego. Aresztowana przez Gestapo w Nowym Sączu 18 stycznia 1941 roku. Sześć tygodni spędziła w więzieniu w Nowym Sączu i pięć miesięcy w Tarnowie. We wrześniu 1941 roku wywieziona do obozu w Ravensbrück. 20 czerwca 1942 roku przewieziona do Brzezinki, gdzie od połowy sierpnia zaczął się napływ więźniarek z całego świata. W obozie oznaczono ją numerem 7938. W dniu 27 marca 1943 roku skierowała prośbę do wydziału zatrudnienia więźniów o przeniesienie do laboratorium stacji doświadczalnej w Rajsku. Pod datami 29 lipca – 4 sierpnia 1943, 1–25 października 1943 oraz 17–27 grudnia 1943 jest odnotowana w książce szpitala dla więźniarek w Rajsku z rozpoznaniem grypy. 18 stycznia 1945 roku więźniarki doprowadzono do Wodzisławia Śląskiego, gdzie zostały załadowane na węglarki i wysłane do KL Ravensbrück. W Ravensbrück w dniach 24-28 kwietnia uczestniczyła w ewakuacji (kolejny marsz śmierci). W niemieckim obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu spotkała się ze swoją matką Adelą Szemplińską (25 sierpnia 1942), również aresztowaną działaczką antyhitlerowskiego ruchu oporu, która 28 września 1942 roku roku zmarła tam na tyfus. Spotkanie matki i córki opisane zostało w książce Kominy. Oświęcim 1940–1945 (Czytelnik, Warszawa 1960).

Adela Szemplińska, matka Hanny Gryziny Lasek. 23 kwietnia 1942 roku uwięziona na Pawiaku, przywieziona do KL Auschwitz w dniu 25 sierpnia 1942 roku transportem skierowanym przez placówki Sipo/SD Warschau. W obozie oznaczono ją jako polską więźniarkę polityczną (P.Pole) numerem 18292. W dniu 28 września 1942 roku odnotowano jej śmierć w obozie. Jako oficjalną przyczynę zgonu podano ostry nieżyt żołądka i jelit.

Lech Gryzina Lasek (ur. 21 grudnia 1921 r. – zm. 1 grudnia 1998 r. w Warszawie), pierworodny syn Antoniego Gryziny Laska, harcerz, działacz antyhitlerowskiego ruchu oporu, współpracownik Antoniego Gryziny Laska w Związku Czynu Zbrojnego, więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Aresztowany 18 stycznia 1941 roku w Nowym Sączu przez gestapo. W tym samym czasie zostali aresztowani jego rodzice i rodzeństwo. Przebywał miesiąc w więzieniu w Nowym Sączu, następnie trafia do więzienia w Tarnowie (25 lutego 1941), po czym do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie (1 kwietnia 1941), blok 37, nr obozowy 5029. Opuszcza Buchenwald 11 kwietnia 1945 roku; repatriacja do Polski z obozu DP-Lager Kassel-Möncheberg –18 września 1946 roku.

Krystyna Gryzina Lasek po mężu Wiśniewska (ur. 23 lutego 1923 r. w Grodnie – zm. 29 listopada 1975 r. w Warszawie), działaczka antyhitlerowskiego ruchu oporu, współpracownica Antoniego Gryziny Laska w Związku Czynu Zbrojnego, więźniarka niemieckich obozów koncentracyjnych w Szebniach i Płaszowie. Aresztowana 18 stycznia 1941 roku w Nowym Sączu. W tym samym czasie zostali aresztowani jej rodzice Hanna i Antoni Gryzina Laskowie, bracia Lech i piętnastoletni Sławomir (po kliku dniach zwolniony) oraz mąż Aleksander Osuchowski, zesłany do Oświęcimia, w którym zginął. Po aresztowaniu 18 stycznia 1941 roku wkrótce została zwolniona, aby urodzić córkę. Zaraz potem aresztowana ponownie i w sierpniu 1943 roku wysłana do obozu w Szebniach, gdzie pracowała jako sprzątaczka w barakach straży obozowej. W lutym 1944 (obóz zlikwidowano 2 lutego 1944) przeniesiona do obozu w Płaszowie, nr więźnia 9642, gdzie pracowała w kobiecym komandzie roboczym. Przebywała tam aż do wyzwolenia obozu w styczniu 1945 roku.

Sławomir Gryzina Lasek, „Czarny Piotruś”, „Jacek” (ur. 9.02.1926 r. w Grodnie – zm. 27.07.2015 r. w Navra w Australii), harcerz, żołnierz oddziałów partyzanckich AK – OP AK „Wilk” oraz 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK, żołnierz partyzantki antyrosyjskiej w szeregach Oddziału Samoobrony AK „Łazik”. Po aresztowaniu w styczniu 1941 roku rodziców i rodzeństwa przez Niemców wyjechał do Warszawy do babci Adeli Szemplińskiej, która była czynnym członkiem ruchu oporu. Bardzo szybko zaangażował się tam w działalność Szarych Szeregów. Po aresztowaniu Adeli Szempińskiej i jej zesłaniu do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu w 1943 roku powrócił na Sądecczyznę i zaczął działać w Armii Krajowej, jako jeden z najmłodszych jej żołnierzy. Początkowo posługiwał się pseudonimem „Czarny Piotruś”, a następnie „Jacek”. Walczył w szeregach legendarnych oddziałów partyzanckich AK – OP AK „Wilk” oraz 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK. Swoją służbę zakończył w styczniu 1945 roku w stopniu kaprala rezerwy piechoty. Został odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Brązowym Krzyżem Zasługi z mieczami. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Małopolski i nasileniu się represji komunistycznych wobec żołnierzy AK, ponownie znalazł się w podziemiu – w szeregach Oddziału Samoobrony AK „Łazika”. W lipcu 1945 roku, nie ujawniając się przed komunistami, wyjechał do Gorzowa Wielkopolskiego, a następnie na Dolny Śląsk, gdzie znalazł pracę w Głównej Inspekcji Samochodowej w nadgranicznej Lubawce. W styczniu 1946 roku zdecydował się na ucieczkę z Polski i wraz z kolegą przez Czechosłowację dotarł do alianckiej strefy okupacyjnej w Niemczech, skąd został skierowany do II Korpusu Polskiego we Włoszech. W polskich oddziałach zbrojnych na zachodzie służył do 1949 roku – najpierw we Włoszech, a później w Wielkiej Brytanii. Emigrował do Australii, gdzie zmarł 27 lipca 2015 roku. Wielokrotnie odwiedzał Polskę m.in. w latach: 1960, 1985, 1996.

Aleksander Osuchowski, mąż Krystyny - został przywieziony do KL Auschwitz w dniu 5 kwietnia 1941 roku transportem skierowanym przez placówki Sipo/SD Krakau. W obozie oznaczono go jako polskiego więźnia politycznego (P.Pole) numerem 11311. Pod datami 16 listopada 1941, 30 listopada 1941 i 8 grudnia 1941 roku odnotowany został w książce szpitala – stacja Rtg z rozpoznaniem: Bronchopneumonia. W dniu 14 listopada 1941 roku zmarł w szpitalu więźniarskim w bloku 19.

Edward Osuchowski, ojciec Aleksandra, męża Krystyny. Aresztowany 19 stycznia 1941 roku, przybywa do więzienia w Tarnowie 25 lutego 1941 roku, do Oświęcimia – 5 kwietnia 1941roku, nr obozowy 11352. Zmarł 7 października 1941 roku.

Tadeusz Osuchowski, brat Aleksandra, syn Edwarda. Nr obozowy 11353. Transport 5 kwietnia 1941 roku. Zmarł w Oświęcimiu 29 kwietnia 1942 roku.

(Fot.: Eugenia Katarzyna Krasińska, autor wystawy Małgorzata Sidor – Stowarzyszenie Artystów fabs)