Partyzanci i tragiczna historia "Lotte" - tablica obok obelisku

Młyńczyska. W sobotę na przełęczy Cisowy Dział (795 m n.p.m.) w Młyńczyskach odsłonięto tablicę turystyczną. Na tablicy znajdują się informacje na temat miejsca pamięci narodowej – na przełęczy 14 maja 1945 r. w czasie obławy na partyzantów dawnego oddziału „Opór”, z rąk funkcjonariusza UB zginęła sanitariuszka Genowefa Kroczek „Lotte”.

Tablica zawiera informacje oraz fotografie związane z działalnością oddziału „Opór” w czasie niemieckiej okupacji, historię oraz tragiczne losy Genowefy Kroczek. Tablica turystyczna powstała dzięki wsparciu rodzin partyzanckich w ramach zbiórki internetowej oraz przy wsparciu gminy Łukowica. Grunt pod wstawienie tablicy udzieliła rodzina Łazarzy z Młyńczysk. Treść na tablice oraz obramowanie zostały wykonane społecznie przez Rafała Cabałę i Przemysława Bukowca.

Odsłonięcie tablicy rozpoczęło się od krótkiego wstępu na temat historii miejsca pamięci, przedstawionego przez historyka, regionalistę – Przemysława Bukowca. Następnie ks. proboszcz Benedykt Szlęzak odmówił modlitwę za poległych i zmarłych żołnierzy oddziału „Opór” oraz ofiary niemieckich i sowieckich represji. W odsłonięciu tablicy brała udział pani Stanisława Łazarz – z rodziny udostępniającej grunt pod tablicę oraz Bogdan Łuczkowski – wójt Gminy Łukowica. Na koniec miał miejsce krótki spacer oraz przedstawienie wydarzeń, które miały miejsce w 1945 r. na Cisowym Dziale. Spacer poprowadzili Przemysław Bukowiec i Rafał Cabała.

Działalność oddziału Ludowej Straży Bezpieczeństwa „Opór” w latach 1943-1945

Odeszli w ostatnich dniach... Nowy rok, nowe rytuały - dlaczego warto zacząć dzień od dobrej kawy?

Pierwszy oddział partyzancki powstał w rejonie góry Modyń wiosną 1943 r. Jego dowódcą był Wincenty Gawron „Dębski”, „Niepokój”, „Kowalewski”. Oddział, w wyniku działalności konfidenta, po kilku miesiącach uległ rozwiązaniu. Latem tego samego roku, kierownictwo powiatowej trójki chłopskiego Stronnictwa Ludowego „Roch”, powołało oddział partyzancki Ludowej Straży Bezpieczeństwa pod kryptonimem „Opór”. W jego skład weszło kilku partyzantów z oddziału „Kowalewskiego” m.in. pochodzący z Kiczni – Ambroży Pietrzak „Słowik”. Kwatery „leśnych” znajdowały się w okolicy wsi Młyńczyska oraz Kiczni, wśród masywów Modyni, Jasieńczyka i Okowańca (803 m n.p.m.). W początkowym etapie tworzenia oddziału dowodzenie oraz szkolenie partyzantów prowadził magister prawa, członek konspiracji Związku Walki Zbrojnej oraz Stronnictwa Ludowego – ppor. Jan Górliński „Korzeń”, „Rózga”, „Jałowiec”. W szeregach oddziału znaleźli się zarówno członkowie konspiracji, jak osoby ukrywające się przed niemieckim okupantem. Ppor. Jan Górliński pełnił obowiązki powiatowego Kierownika Oporu Społecznego w ramach działalności podziemnego sądownictwa. Oddział „Opór” w latach 1943-1945 znalazł się pod komendą Wojciecha Dębskiego „Bicza”. Partyzanci prowadzili akcje przeciwko Niemcom, uczestnicząc m.in. w likwidacji konfidentów i kolaborantów. Oddział był podzielony na drużyny, którymi dowodzili: Teofil Górka „Dywan”, Ambroży Pietrzak „Słowik”, Antoni Guzik „Mruk”, Stanisław Mruk „Juhas”.

Pod koniec stycznia 1945 r., po wycofaniu się Niemców i wkroczeniu Sowietów na Limanowszczyznę, partyzanci oddziału „Opór” ujawnili się. Ludowcy przystąpili do tworzenia posterunków Milicji Obywatelskiej. Część z nich weszła w struktury lokalnej administracji, w tym utworzonego przez członków Polskiej Partii Robotniczej – Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Limanowej. Partyzanci oddziału „Opór” zasilili pluton wartowniczy aresztu PUBP w Limanowej. Komuniści w krótkim czasie przystąpili do aresztowań żołnierzy AK, co z czasem wzbudziło niezadowolenie wśród ludowców. 17 kwietnia 1945 r. grupa akowców na czele z Janem Wąchałą „Łazikiem” oraz dawnymi partyzantami „Bicza”, pracującymi w limanowskim UB, przeprowadzili akcję uwolnienia więźniów PUBP w Limanowej. W czasie akcji zginęli Antoni Mruk „Guzik” oraz Franciszek Miśkowiec „Wacek”. Następnego dnia funkcjonariusze UB aresztowali Wojciecha Dębskiego „Bicza”, którego zakatowano w siedzibie PUBP w Limanowej.

W ten sposób rozpoczęto represje wobec dawnych partyzantów oddziału „Opór”, których tragiczny finał miał miejsce na przełęczy Cisowy Dział.

Historia Genowefy Kroczek „Lotte” (1919-1945)

Genowefa Kroczek pochodziła z Przyszowej w gminie Łukowica. Przed wojną kształciła się, marząc, by zostać pielęgniarką lub lekarzem. Po wybuchu wojny, związana z działalnością chłopskiego Stronnictwa Ludowego „Roch”, uczestniczyła w tworzeniu Ludowego Związku Kobiet. Na cześć działaczki filantropijnej przyjęła pseudonim „Lotte”.

Od 1942 r. Genowefa była komendantką „Zielonego Krzyża”, organizacji niosącej pomoc medyczną i sanitarną partyzantom oraz okolicznej ludności. W ramach swojej działalności współuczestniczyła w tworzeniu sieci szpitalików partyzanckich w Młyńczyskach, Kiczni oraz Wilczycach. „Lotte” odznaczała się szczególną troską o zdrowie i życie partyzantów oraz ludności beskidzkich wsi. Organizowała leki oraz wyposażenie medyczne z aptek w Limanowej i Tymbarku. W latach 1943-1945 była jedną z sanitariuszek oddziału „Opór”, przez kolegów często nazywana „Lotką”. Po zakończeniu niemieckiej okupacji, „Lotte” nie było dane wrócić do normalnego życia. Genowefa Kroczek była represjonowana przez władze komunistyczne m.in. w odwecie za działalność narzeczonego – Teofila Górki „Dywana”, który brał udział w rozbiciu aresztu PUBP w Limanowej. Genowefa Kroczek aresztowana przez funkcjonariuszy UB, znalazła się w celi więzienia PUBP w Limanowej. W wyniku akcji partyzantów 9 maja 1945 r. „Lotte”, wraz z kilkoma innymi więźniami, została uwolniona z aresztu. Przez kilka dni ukrywała się z grupą Teofila Górki „Dywana” na przełęczy Cisowy Dział. 14 maja 1945 r. w godzinach porannych, na pograniczu Młyńczysk i Kiczni, funkcjonariusze PUBP w Limanowej przeprowadzili obławę na ukrywających się w osiedlu partyzantów z grupy Teofila Górki „Dywana”. W tym czasie „leśni” przygotowywali się do wymarszu, melinując broń w pobliskim lesie.

W wyniku otwarcia ognia przez funkcjonariuszy UB, sanitariuszka Genowefa Kroczek została ranna w nogę. „Lotte” zamordował strzałem w głowę zwiadowca UB – Tadeusz Lecyń „Czapka”. Był on dawnym członkiem oddziału „Opór”, którego w czasie wojny leczyła Kroczkówna. Partyzantom „Dywana” udało się wydostać z obławy, chroniąc się w lasach Małej Modyni (991 m n.p.m.). Funkcjonariusze UB przeprowadzili rewizję zabudowań gospodarstwa, w którym ukrywali się partyzanci. Właścicielom zabudowań nakazano opuszczenie domu, który wraz z obejściem spalono.

Po kilku godzinach partyzanci powrócili na miejsce zdarzenia. Ciało Genowefy Kroczek potajemnie przetransportowano do Młyńczysk, następnie przewieziono nocą na cmentarz parafialny w Przyszowej, gdzie została pochowana.

Kapliczka, obelisk, mogiła – upamiętnienie

Po upływie okresu stalinizmu w 1956 r. na przełęczy Cisowy Dział, partyzant oddziału „Opór” – Ambroży Pietrzak „Słowik”, ufundował kapliczkę zawierzając swoje ocalenie Matce Boskiej Bolesnej. Komunistyczna cenzura nie zezwoliła jednak na umieszczenie na tablicy informacji o obławie UB, z której ranny „Słowik” ocalał. Dlatego znalazły się tam informacje, że partyzant cudem uratował się od kul ukraińskich siepaczy. W rzeczywistości chodziło o funkcjonariuszy UB, którzy pod koniec stycznia 1945 r. przybyli do Limanowej ze wschodu, tworząc struktury komunistycznej administracji. W 1956 r. dzięki staraniu rodzin oraz kombatantów w Limanowej przeprowadzono ekshumację oraz pochówek partyzantów zamordowanych przez funkcjonariuszy UB wiosną 1945 r. Na cmentarzu parafialnym w Limanowej pochowano: Wojciecha Dębskiego „Bicza”, Antoniego Mruka „Guzika”, Franciszka Miśkowca „Wacka”.

Kilkanaście lat temu z inicjatywy narzeczonego „Lotte” – Teofila Górki „Dywana” na przełęczy Cisowy Dział ustawiono kamienny obelisk (obok tablicy turystycznej), na którym w przyszłości miała być upamiętniona Genowefa Kroczek oraz partyzanci oddziału „Opór”. 1 marca 2020 r. na cmentarzu parafialnym w Przyszowej odsłonięto pomnik-mogiłę Genowefy Kroczek „Lotte”. Monument powstał m.in. dzięki wsparciu krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. W tym samym roku, w ramach projektu: „Szlak Armii Krajowej na Ziemi Limanowskiej”, realizowanego przez Lokalną Organizację Turystyczną Powiatu Limanowskiego, przy orliku w Przyszowej, ustawiono tablicę informacyjną na temat działalności Genowefy Kroczek „Lotte”.

(Autor: Przemysław Bukowiec, fot.: Damian Król i Przemysław Bukowiec)