„W Ogrodach Klio” – Dobra i jej mieszkańcy w dobie wczesnego kapitalizmu
Limanowa. W piątek w sali konferencyjnej Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej odbył się trzeci wykład z cyklu „W Ogrodach Klio” pn. „Wieś galicyjska w dobie kapitalizmu i pary - wybrane aspekty z XIX-wiecznej historii Dobrej”, który wygłosił mgr Adrian Cieślik – historyk, archiwista, doktorant Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Prelegent zarysował skrótowo dzieje Dobrej od I rozbioru Rzeczpospolitej, kiedy to miejscowość znalazła się w granicach Cesarstwa austriackiego, początkowo w cyrkule krakowskim, od 1777 r. wielickim, a następnie od 1817 r. w nowosądeckim, przynależąc do powiatu z siedzibą w Tymbarku, później w Skrzydlnej. Po reformie państwa Habsburgów w 1867 r. Dobra znalazła się jako jednowioskowa gmina w powiecie limanowskim i ten stan rzeczy przetrwał do końca okresu Galicyjskiego. W połowie XIX w. majątkowy klucz dobrzański zamieszkiwało około 3500-4000 chłopów, istniało 600 domostw, 3 karczmy, a także wypasano 6000 owiec. Poczet właścicieli wsi w czasach zaborów otwierała rodzina Małachowskich herbu Nałęcz, władająca tą okolicą od 1711 r., której przedstawiciel Stanisław – marszałek Sejmu Wielkiego w latach 1788-1792 i jeden z głównych twórców Konstytucji 3 maja, wprowadził szereg reform w swoich dobrach ziemskich, utrzymanych w duchu oświeceniowym, między innymi nadał on wolność osobistą chłopom, zniósł pańszczyznę zamienioną na czynsz oraz przeprowadził parcelację swojego majątku, przekazując włościanom niewielkie działki rolne. Kolejnym jego przedsięwzięciem zrealizowanym w Dobrej była budowa szkoły, która nie funkcjonowała w tym miejscu od przeszło 100 lat. Niemniej jednak przez większość czasu miejscowością z ramienia rodu Małachowskich po śmierci Stanisława władali zarządcy, którzy nadużywali uprzywilejowanej pozycji, przyczyniając się do zubożenia ludności – do legendy przeszedł sprawujący tę funkcję Józef Kisielewski „Kisiel”, którego negatywne działania spowodowały, że po śmierci jego ciało powracało na powierzchnię ziemi – dopiero zakopanie go w niepoświęconej ziemi przyniosło względny spokój. Po Małachowskich Dobrą przejął w 1856 r. Henryk Wodzicki, a następnie Herman i Edward Zwierzynowie – morawscy przemysłowcy, którzy założyli tutaj rafinerię nafty, pozyskując surowiec w Sękowej, jednak z powodu złego zarządu zakład zbankrutował po 3 latach działalności. Na początku XX w. miejscowość stała się własnością Piotra Rostworowskiego, Jana Brandysa i wreszcie w 1917 r. inżyniera Fryderyka Pordesa (Żyda, który przyjął chrzest w wieku 50 lat wraz ze swoim 18-letnim synem), absolwenta Politechniki Lwowskiej, który założył w Dobrej nowoczesny tartak parowy, gdzie znalazło zatrudnienie w szczytowym okresie funkcjonowania firmy około 500 osób, jednak zbyt intensywna, rabunkowa gospodarka leśna doprowadziła w połączeniu z wielkim kryzysem lat 30. XX w. do upadku zakładu w 1933 r.
Jednym z warunków ograniczonej w skali industrializacji Dobrej było uruchomienie w 1882 r. transwersalnej linii kolejowej, która zwiększała możliwości gospodarcze regionu oraz wpływała na mobilność miejscowej ludności. Warto dodać, że obok mieszkańców wyznających religię chrześcijańską w obrządku rzymskokatolickim istotną grupę stanowiła w tej miejscowości ludność żydowska, obecna od ok. 1830 r., zajmująca się przede wszystkim handlem drewnem oraz karczmarstwem – dzierżawiąc przywilej propinacyjny od kolejnych właścicieli miejscowości i okresowo rywalizująca z karczmą dworską.
Istotnym elementem życia codziennego mieszkańców Dobrej było funkcjonowanie parafii pw. św. Szymona i Judy Tadeusza, gdyż kolejni plebani uzyskiwali znaczny wpływ na bieg życia włościan, a wiele zależało od ich uwarunkowań osobowościowych np. pełniący posługę w latach 1844-1871 ksiądz Jakub Jana znany był ze swojej gorliwości kapłańskiej oraz dbałości o trzeźwość parafian (założyciel Bractwa Trzeźwości). Jego przeciwieństwem był ksiądz Hilary Kocańda sprawujący funkcję plebana w latach 1901-1938, który doprowadził do podziału rozległej parafii, a także inicjował liczne konflikty z parafianami ze względu na prowadzone rządy „twardej ręki”.
Zobacz również:XIX w. to także okres częstych klęsk elementarnych i zaburzeń społecznych. Rabacja roku 1846 przyniosła za sobą grabież dworu Małachowskich (pod nieobecność właścicieli), a także zniszczenia i ogólną demoralizację lokalnej społeczności. Jednak bardziej dotkliwe były epidemie i nieurodzaje, które w latach 1847-1848 przyczyniły się do śmierci 986 mieszkańców klucza dobrzańskiego, następnie w 1849 r. epidemia cholery pochłonęła 61 ofiar, natomiast w 1855 r. głód połączony z cholerą uśmiercił 104 osoby.
W sprawie szczegółowych informacji na temat historii Dobrej mgr Adrian Cieślik zaprasza do bezpośredniego kontaktu: [email protected] lub www.facebook.com/historia.dobrej
Kolejny wykład z cyklu „W Ogrodach Klio”, dotyczący codziennego życia dworów szlacheckich w nowożytnej Rzeczpospolitej już 20 marca.
Może Cię zaciekawić
ZUS wysyła listy
Wszyscy seniorzy otrzymali swoje świadczenia po marcowej waloryzacji, która wyniosła 12,12 proc. Zakończyła się także wypłata trzynastek, któ...
Czytaj więcejOstrzeżenie dla Małopolski: burze, silny deszcz i wiatr
Ostrzeżenie będzie dziś ważne od godziny 15:00 do północy. Zgodnie z informacjami Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, stopień zagr...
Czytaj więcejBon energetyczny - znany termin składania wniosków
Na stronach Rządowego Centrum Legislacji (RCL) opublikowano najnowszy projekt ustawy o bonie energetycznym oraz o zmianie niektórych innych ustaw. ...
Czytaj więcejBiskupi o zmianach w organizacji lekcji religii
Rada Stała Konferencji Episkopatu Polski zebrała się w jasnogórskim sanktuarium w wigilię uroczystości Matki Bożej Królowej Polski, pod przewo...
Czytaj więcejSport
Klaudia Zwolińska z brązowym medalem Mistrzostw Świata!
Pochodząca z Kłodnego (gmina Limanowa) Klaudia Zwolińska zdobyła przed chwilą brązowy w Mistrzostwach Świata w kajakarstwie górskim (K1) ...
Czytaj więcejSławomir Jasica medalistą Mistrzostw Europy
- Mistrzostwa Europy to dla mnie w tym roku najważniejsza impreza sportowa, do której się przygotowywałem, ale oczywiście nie obyło się bez prz...
Czytaj więcejDwa wzmocnienia Limanovii
Z Sandecji Nowy Sącz do limanowskiej drużyny przeszedł Michał Palacz (19 lat, pomocnik lub obrońca). Młodszy brat Kamila Palacza, który jest kl...
Czytaj więcejCudzoziemcy spoza Unii Europejskiej w piłkarskich rozgrywkach lig regionalnych
Dopuszcza się równoczesny udział jednego dodatkowego zawodnika (z kontraktem profesjonalnym) spoza obszaru Unii Europejskiej po regulamin...
Czytaj więcejPozostałe
Nauczyciel, etnograf i strażnik tradycji Beskidu Wyspowego
Urodzony w 1881 roku w Tuchowie, Leopold Węgrzynowicz zdecydował się na studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie w 1905 roku ukońc...
Czytaj więcejNiezależna, pełna pasji i łamiąca stereotypy
Klementyna była wnuczką Antoniego Müllera, właściciela apteki, która pozostawała w rękach rodziny do 1951 roku, kiedy to została upaństwowio...
Czytaj więcejPamięć o dwóch ofiarach rzezi Woli z Limanowszczyzny
Franciszek Zasadni, urodzony 16 kwietnia 1923 roku w Zasadnem, był młodym klerykiem. Jego duchowe życie pełne było przeciwności losu – nowicja...
Czytaj więcejWywołał pożar na Wawelu. Przyczynił się do przeniesienia stolicy do Warszawy
Pożar na Wawelu podaje się jako jeden z argumentów przeniesienia stolicy z Krakowa do Warszawy. Oczywiście Zygmunt III Waza miał też inne powody...
Czytaj więcej
Komentarze (3)