Wybierz życie

W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet do 45 roku życia. Co roku około 3500 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a połowa z nich umiera.

Wybierz życie

W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet do 45 roku życia. Co roku około 3500 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a połowa z nich umiera, bo zgłosiła się do lekarza zbyt późno.

Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym rozwijającym się z nabłonka pokrywającego szyjkę lub kanał szyjki macicy . Na świecie w ciągu roku rozpoznaje się 500 000 przypadków raka , a ponad połowa chorych umiera. Szacuje się, że do 2050 roku liczba zachorowań może sięgać ponad 1 milion rocznie. W ujęciu globalnym 80% nowych zachorowań na raka szyjki przypada na państwa rozwijające się, gdzie, w porównaniu z innymi nowotworami narządów płciowych, zajmuje on pierwsze miejsce jako przyczyna zgonów wśród kobiet. Tendencje spadkowe zachorowalności oraz niską umieralność w krajach rozwiniętych wiąże się z wdrożeniem powszechnej i ciągłej profilaktyki oraz z lepszym dostępem do systemu opieki zdrowotnej.

W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet do 45 roku życia. Co roku około 3500 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a połowa z nich umiera, bo zgłosiła się do lekarza zbyt późno. Oznacza to, że z dziesięciu kobiet, u których codziennie wykrywa się w Polsce ten nowotwór, pięć umiera. Dane epidemiologiczne o zachorowalności i umieralności na raka szyjki w naszym kraju, w porównaniu z innymi państwami Europy są alarmujące. Paradoksalnie, szyjka macicy dostępna jest badaniom oraz posiada dobrze opisane stany przedrakowe, które można łatwo wyleczyć, jeśli są odpowiednio wcześnie zdiagnozowane. Dlatego kobiety, dzięki regularnym badaniom cytologicznym, mogą zmienić te zatrważające statystyki.

Na raka szyjki macicy chorują kobiety młodsze niż na pozostałe nowotwory narządów płciowych. Krzywa zachorowalności kobiet na raka szyjki wzrasta począwszy od 25 - 29 roku życia. Następnie liczba chorych gwałtownie rośnie, osiągając szczyt w grupie pacjentek między 45 a 49 rokiem życia. Niestety, w Polsce systematycznie wzrasta umieralność młodych kobiet z powodu tego nowotworu.

Etiologia raka szyjki macicy - HPV

Jedną z głównych przyczyn zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego HPV ( Human Papillomavirus ). Zależność przyczynowa pomiędzy wirusem HPV a rakiem szyjki macicy została udokumentowana ponad wszelką wątpliwość - Światowa Organizacja Zdrowia już w 1996 roku uznała typy wirusa HPV 16 i 18 za czynniki rakotwórcze dla człowieka. Do tej pory wyodrębniono około 100 typów wirusa, a wśród nich wirusy wysokiego ryzyka ( onkogenne )- m.in.; 16, 18, 31, 45. Zakażenia HPV są najbardziej powszechną infekcją przenoszoną drogą płciową. Na kontakt z wirusem w ciągu swojego życia narażona jest większość osób aktywnych seksualnie. Chociaż zakażenie HPV ma zwykle charakter przemijający, u części kobiet może przejść w postać przetrwałą. Natomiast utrzymujące się przez kilka lat przewlekłe zakażenie onkogennymi typami wirusa wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. W nabłonku pokrywającym ściany pochwy i szyjkę macicy wykrywanych jest około 30 typów wirusa HPV. 15 z nich to typy o wysokim potencjale onkogennym, które odpowiadają za inicjowanie zmian prowadzących do rozwoju raka szyjki macicy. Pozostałe typy HPV odpowiadają za rozwój niezłośliwych zmian brodawkowatych - najczęściej typ 6 i 11.
Sposób leczenia HPV nie jest obecnie znany. W przypadku zdiagnozowania zakażenia onkogennymi typami HPV zaleca się regularne kontrole cytologiczne celem jak najwcześniejszego wykrycia i leczenia ewentualnych zmian atypowych.

Test DNA HPV

Test na obecność DNA wirusa HPV posiada wysoką wartość prognostyczną; wynik dodatni oznacza zakażenie wirusem HPV, wynik ujemny u pacjentki z wynikiem cytologicznym ASCUS stanowi podstawę do podjęcia przez lekarza decyzji o kontroli cytologicznej za 6 do 12 miesięcy.

Inne czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy

Oprócz zakażenia HPV wymienia się szereg czynników, które istotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Głównymi czynnikami wpływającymi na powstanie nowotworu są:
• przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 i 18 lub innymi typami onkogennymi
• wiek
• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego
• duża liczba partnerów płciowych
• wieloletnie palenie papierosów
• niski status socjoekonomiczny
• śródnabłonkowa neoplazja szyjki ( CIN ) w wywiadzie

Spośród czynników prawdopodobnych wymienia się także:
• wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych
• dietę ubogą w antyoksydanty
• częste nieleczone stany zapalne pochwy wywołane przez Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoea, HSV-2

Metody zapobiegania rakowi szyjki macicy

Zapobieganie rakowi szyjki macicy obejmuje profilaktykę pierwotną, czyli działania podejmowane w celu zapobiegania rozwojowi choroby (styl życia, szczepienia przeciw HPV ) oraz profilaktykę wtórną, polegającą na rozpoznawaniu oraz leczeniu stanów przedrakowych i raka szyjki na wczesnym etapie.

Szczepionka

Do stworzenia szczepionki profilaktycznej przeciw zakażeniom HPV wykorzystana została naturalna zdolność białek otoczki wirusa HPV do wywoływania reakcji odpornościowej organizmu. Do dnia dzisiejszego nie udało się jednak opracować szczepionki, która hamowałaby postęp już istniejącego raka szyjki macicy. Pamiętać należy, że szczepienie w znacznym stopniu obniża ryzyko zachorowania na raka, chociaż nie daje 100% gwarancji, że kobieta nie zachoruje. Natomiast w połączeniu z wymazem cytologicznym stanowi optymalne narzędzie profilaktyki.
Obecnie istnieją dwie szczepionki profilaktyczne: szczepionka czterowalentna, skierowana przeciw HPV 6, 11, 16 i 18, oraz dwuwalentna, zawierająca antygeny skierowane przeciw wirusom HPV 16 i 18. Obie szczepionki wykazują 100% skuteczność w ciągu pięciu lat obserwacji. Rutynowe stosowanie szczepionki jest rekomendowane dla dziewczynek przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej, a także zalecane dla dziewcząt w wieku 13 - 18 lat, jeśli nie zostały zaszczepione wcześniej. Na obecnym etapie badania kliniczne nie dostarczają jednoznacznych danych klinicznych i ekonomicznych wskazujących, czy należy szczepić kobiety między 19 a 26 rokiem życia i starsze. Decyzja w tej sprawie powinna zostać podjęta na podstawie rozmowy pacjentki z lekarzem. Jednakże, w przypadku szczepienia kobiet, które rozpoczęły już współżycie, lekarz bezwzględnie powinien wykonać wymaz cytologiczny aby wykluczyć istniejące wcześniej nieprawidłowe zmiany w nabłonku szyjki lub raka. Należy pamiętać, że wszystkie zaszczepione kobiety nadal powinny być poddane regularnej kontroli cytologicznej.

Badanie cytologiczne

Badanie to ma na celu wykrycie nieprawidłowych komórek świadczących o rozpoczynającym się procesie nowotworowym w szyjce macicy. Polega ono na pobraniu przy pomocy specjalnej szczoteczki komórek znajdujących się na szyjce macicy przez ginekologa lub położną. Pobrane komórki zostają następnie poddane ocenie mikroskopowej. Rozpoczęcie badań cytologicznych zaleca się maksymalnie do trzech lat od rozpoczęcia współżycia, nie później jednak niż w 21 roku życia. Badanie powinno być wykonywane raz w roku, a jeśli wykonuje się cytologię na podłożu płynnym - co 2 lata. Jeżeli 3 kolejne wyniki są prawidłowe, kobiety 30-letnie lub starsze mogą być badane co 2 - 3 lata. Gdyby każdej kobiecie choć raz w życiu pobrano cytologię, ryzyko śmierci z powodu raka szyjki macicy obniżyłoby się o blisko 40%.

Jak przygotować się do badania?

• na badanie zgłoś się co najmniej dwa po ostatnim dniu krwawienia miesiączkowego
• 48 godzin przed pobraniem wymazu cytologicznego nie używaj żadnych leków dopochwowych, nie wykonuj irygacji
• 24 godziny przed pobraniem wymazu cytologicznego zrezygnuj ze współżycia płciowego
• nie zgłaszaj się na badanie w czasie krwawienia miesiączkowego

Wyniki badania cytologicznego ocenia się według zalecanego obecnie systemu klasyfikacji Bethesda lub w pięciostopniowej skali wg Papanicolau.

System Bethesda określa:
• czy wymaz zawiera materiał odpowiedni do oceny
• ogólne stwierdzenie czy obraz cytologiczny jest prawidłowy czy nie
• dokładny opis zmian zgodny z obowiązującą terminologią.

Zmiany ASCUS, LSIL, HSIL wymagają dalszej diagnostyki.

Interpretacja systemu Papanicolau:
Stopień I - prawidłowe komórki szyjki macicy
Stopień II - obok prawidłowych komórek nabłonka szyjki obecne są komórki zapalne
Stopień III - widoczne nieprawidłowe komórki z cechami dysplazji komórkowej
Stopień IV i V - obecne komórki nowotworowe
Stopień III, IV i V oznaczają wynik nieprawidłowy oraz konieczność dalszej diagnostyki.
W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologicznego pacjentka często zostaje poddana badaniu kolposkowemu. Kolposkop umożliwia oglądanie szyjki w powiększeniu 30 - 40 krotnym, co pozwala określić stan nabłonka oraz jego strukturę. Kolposkopia umożliwia precyzyjne pobranie do oceny histopatologicznej wycinków z miejsc najbardziej podejrzanych.

Objawy kliniczne raka szyjki macicy

Rak szyjki we wczesnych stopniach zaawansowania nie daje charakterystycznych objawów. Choroba może rozwijać się nawet kilka lat nie dając żadnych dolegliwości. Pierwszym nieswoistym objawem związanym z obecnością nowotworowego nabłonka na szyjce macicy są nieprawidłowe, krwiście podbarwione upławy. Najczęstszą przyczyną wizyty u lekarza jest plamienie lub krwawienie mogące wystąpić po stosunku, po irygacji lub po urazie. W późniejszej fazie choroby mogą pojawić się bóle podbrzusza i okolicy lędźwiowo - krzyżowej. Występowanie bólów łączy się ze stopniowym zajęciem przez proces nowotworowy przymacicz i pojawieniem się przerzutów w węzłach chłonnych. Stopniowy ucisk guza nowotworowego na naczynia może doprowadzić do zaburzeń odpływu chłonki, czego następstwem mogą być masywne, niesymetryczne obrzęki kończyn dolnych.

Więcej na temat POPULACYJNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA SZYJKI MACICY na stronie  http://www.rakszyjkimacicy-profilaktyka.pl/

Dane Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Program w Małopolsce::

Wojewódzki Ośrodek Koordynujący
Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy

kierownik: prof. dr hab. Antoni Basta

Klinika Ginekologii i Onkologii
Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie
ul. Kopernika 23
31-501 Kraków

tel. 012 424 85 60, 424 85 84, 424 85 01
fax 012 424 85 84, 424 85 01
e-mail: [email protected]