Kiedy do nowotworu dołącza bezsenność...

Ponad połowa pacjentów onkologicznych cierpi na zaburzenia snu, które dodatkowo pogarszają jakość życia. To objaw, które nie wolno lekceważyć, bo ma wpływ na rozwój i przebieg choroby. Choremu w takiej sytuacji można i trzeba pomóc.

Problemy mogą się zacząć już w momencie diagnozy - pojawia się naturalny lęk związany z samym rozpoznaniem. W efekcie może być trudniej zasnąć albo pojawiają się dokuczliwe przerwy we śnie, zbyt wczesne budzenie się, koszmary senne.

- Z czasem dołączają się dodatkowe czynniki, które mogą wyzwalać bezsenność - dolegliwości fizyczne związane z samą chorobą lub objawami ubocznymi terapii takie jak ból, nudności, wymioty, biegunki czy częste oddawanie moczu. Dodatkowo – co warto zauważyć - osoby z rozpoznaniem choroby nowotworowej zwykle radykalnie zmieniają swój styl życia zawodowego i społecznego – przestają chodzić do pracy, nie spotkają się tak często ze znajomymi, zmniejsza się ich aktywność w ciągu dnia, często polegują, a konsekwencją tych zmian jest pogarszanie się jakości snu. To zwykle utrwala problemy z zasypianiem i dereguluje rytm dobowy – zwraca uwagę specjalista od zaburzeń snu prof. Michał Skalski z Katedry i Kliniki Psychiatrii WUM.

Na różnych etapach choroby onkologicznej mogą również pojawić się różne dodatkowe objawy choroby wpływające na przebieg snu, na przykład zaburzenia oddychania we śnie, ból i duszności, częsta potrzeba oddawania moczu, zespół niespokojnych nóg czy objawy neurologiczne takie jak neuropatia obwodowa.

Utrudnienia na szlaku czerwonym w masywie góry Gorc Planują zakup domów dla rodzin z osiedla romskiego

Ile raków, tyle problemów ze snem

Na największe problemy ze snem skarżą się chorzy na raka płuca, raka piersi i chorzy z nowotworami głowy i szyi – w tym przypadku problemy ze snem nasila leczenie (naświetlania). Naświetlanie głowy i szyi zaburza bowiem funkcje wydzielnicze podwzgórza i szyszynki, co prowadzi z kolei do zaburzeń okołodobowego rytmu snu i czuwania.

Część dolegliwości zakłócających sen jest specyficzna dla wybranych typów nowotworów, np. chore na nowotwory ginekologiczne i piersi za powód wybudzeń i złej jakości snu podają często czucie zimna lub gorąca i nocne poty.

U chorych z rakiem prostaty nasila się czucie parcia na mocz, potrzeba częstych wypróżnień i uczucie gorąca, które są przyczyną częstych wybudzeń się w nocy.

U pacjentów z białaczką zaburzenia snu i zmęczenie istotnie częściej występowały po chemioterapii niż po samej procedurze przeszczepienia szpiku. 

Zaburzenia snu u pacjentów onkologicznych wiążą się z bólem, leczeniem przeciwbólowym i dolegliwościami z przewodu pokarmowego. 

Do tych wszystkich tych dolegliwości, które często mają organiczną przyczynę, bardzo często dołączają zaburzenia lękowe związane z chorobą, które przejawiają się właśnie zaburzeniami snu – wczesnym budzeniem się lub bezsennością. To nocą ujawniają się odsuwane w ciągu dnia wszelkie lęki i obawy związane z chorobą i leczeniem, wyobrażeniami negatywnych scenariuszy, które mogą się zdarzyć w przyszłości - wyobrażenia bólu czy śmierci i umierania.

Charakterystycznym dla depresji zaburzeniem snu jest wczesne budzenie się, uniemożliwiające dalszy sen: osoba, która tego doświadcza, budzi się nad ranem (zazwyczaj przed godziną 5 rano) i mimo braku wystarczającej ilości snu nie jest w stanie ponownie zasnąć. 

Niezależnie, czy z powodu bezsenności, czy z uwagi na wczesne wybudzanie, mała ilość snu nie zapewnia dobrego samopoczucia i może skutkować przewlekłym zmęczeniem, które dodatkowo osłabia chory organizm.

Te nawyki nasilają bezsenność

Wyniki badań naukowe wskazują, że większość pacjentów z bezsennością przewlekłą, niezależnie od jej przyczyny, zmienia tryb życia oraz zaczyna myśleć o śnie w taki sposób, że bezsenność się utrwala. Do najważniejszych czynników utrwalających bezsenność zaliczamy:

• wydłużenie czasu spędzanego w łóżku,
• próby wyrównywania niedoboru snu poprzez wcześniejsze kładzenie się spać lub pozostawanie dłużej w łóżku po bezsennej nocy,
• sen w ciągu dnia,
• rezygnacja z aktywności fizycznej,
• próby zaśnięcia na siłę i oczekiwanie na sen w łóżku, nawet wtedy, gdy sen nie przychodzi,
• wieczorne oczekiwanie z napięciem i lękiem na to jaka okaże się kolejna noc,
• nadmierne zajmowanie się jakością własnego snu,
• zbyt częste i długie przyjmowanie leków nasennych lub spożywanie alkoholu przed snem.

Prof. Skalski podkreśla: aby bezsenność ustąpiła, konieczne jest usunięcie czynników utrwalających. 

Jak pomóc choremu z bezsennością

Zawsze warto o swoich problemach powiedzieć lekarzowi, bo obecnie mamy do dyspozycji wiele nowoczesnych środków farmakologicznych, za pomocą których zaburzenia snu można z powodzeniem leczyć i kontrolować. Chorzy poddani leczeniu, będą w stanie się odprężyć, skoncentrować na odpoczynku i regeneracji, co z pewności pomoże w walce z chorobą. Leczenie zaburzeń snu występujących podczas choroby nowotworowej najpewniej poprawi też współpracę pacjenta z personelem medycznym i sprawi, że będzie można skupić się na leczeniu choroby podstawowej.

Warto jednak pamiętać, że leczeniu farmakologicznemu zaburzeń snu zawsze powinno towarzyszyć leczenie niefarmakologiczne, czyli zmiany w trybie życia.

Wśród niefarmakologicznych metod leczenia bezsenności, szczególne znaczenie zajmują techniki behawioralne, do których należą: informacja o zasadach higieny snu, kontrola bodźców, ograniczenie snu, techniki relaksacyjne.

 - Przestrzeganie higieny snu obejmuje powstrzymanie się od drzemek w ciągu dnia, udawanie się na spoczynek i wstawanie o stałej porze, abstynencję od kofeiny, alkoholu i nikotyny, unikanie wysiłku fizycznego i angażujących emocjonalnie działań tuż przed snem, zapewnienie ciszy i neutralnej temperatury w sypialni – wymienia prof. Skalski. 

Istotne jest ograniczenie napojów zawierających kofeinę, ponieważ w subpopulacji osób wolno metabolizujących ten związek okres półtrwania kofeiny może być wydłużony ponad przeciętną wartość 4,8 godzin nawet do 11 godzin.

Technika kontroli bodźców polega na ustaleniu stałego rytmu snu i czuwania oraz – jeśli to tylko możliwe - przestrzeganiu reżimu ułatwiającego kojarzenie sypialni i łóżka wyłącznie ze snem. Oczywiście w chorobie onkologicznej nie zawsze te zasady są możliwe do zastosowania, ale jeśli tylko są warto ich przestrzegać.

Nawyki, które pomagają zdrowo spać, także podczas choroby

• pacjent powinien kłaść się do łóżka tylko wtedy, gdy jest śpiący;
• nie powinien czytać, jeść i oglądać telewizji w łóżku
• jeśli po położeniu się sen nie nadchodzi w ciągu najbliższych 10 min, trzeba wstać, wyjść do innego pomieszczenia i wrócić dopiero wtedy, gdy pojawi się senność
• budzik powinien być nastawiony zawsze na tę samą godzinę, niezależnie od tego, ile trwa sen nocny
• należy także powstrzymać się od drzemek w ciągu dnia, bo to prowadzi do zmniejszenia liczby wybudzeń następnej nocy
• warto zadbać o aktywność fizyczną w ciągu dnia, nawet jeśli ma to być tylko spacer.

Zaburzenia snu, a zwłaszcza bezsenność, są obok bólu i uczucia zmęczenia jednym z bardziej uciążliwych objawów, jakie dokuczają pacjentom z chorobami nowotworowymi, dlatego nie powinno się ich pomijać w leczeniu onkologicznym. Pamiętajmy, że zmęczenie jakie wywołuje bezsenność nie tylko obniża jakość życia i utrudnia codzienne funkcjonowanie i tak już osłabionego choroba organizmu, ale może prowadzić do zniechęcenia, a nawet rezygnacji i zaprzestania dalszego leczenia. 

(Źródło: Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl)