Limanowscy Żydzi doczekają się upamiętnienia na terenie miasta

Limanowa. Na niewielkim skwerze przy blokowisku, naprzeciw muru, który był świadkiem licznych egzekucji limanowskich Żydów w czasie niemieckiej okupacji, ma powstać pomnik na 80. rocznicę likwidacji getta. To oddolna inicjatywa mieszkańców Limanowszczyzny i lokalnych historyków, w którą włącza się samorząd miasta i limanowska spółdzielnia mieszkaniowa. Będzie to pierwsze upamiętnienie zgładzonych mieszkańców miasta wyznania mojżeszowego, którzy przed wojną stanowili około 40% ludności Limanowej.

Wczoraj w Limanowej i Starej Wsi miały miejsce obchody 79. rocznicy likwidacji getta żydowskiego w Limanowej. Uroczystości rozpoczęto zapaleniem zniczy pod murem przy ul. Kilińskiego w Limanowej. To miejsce, w którym hitlerowcy dokonali egzekucji kilkudziesięciu osób, mieszkających na terenie limanowskiego getta. 

Jak się dowiedzieliśmy, celem inicjatorów upamiętnienia żydowskich mieszkańców Limanowej, zgładzonych w czasie II wojny światowej, jest budowa pomnika przed okrągłą, 80. rocznicą likwidacji getta, co miało miejsce 18 sierpnia 1942 roku. W tej sprawie udało się już porozumieć z samorządem miasta Limanowa, który zlecił opracowanie projektu pomnika, jak również wstępnie ze Spółdzielnią Mieszkaniową im. W. Orkana w Limanowej, która jest właścicielem terenu. 

Getto w Limanowej, utworzone w czerwcu 1942 roku, znajdowało się na tzw. Kamieńcu, w północnej części miasta (od szkoły, pomiędzy ul. Sowlińską, tyłem Rynku i rzeką). Nie było ogrodzone, ale za jego opuszczenie Żydom groziła śmierć z rąk niemieckich okupantów. Zamieszkującą je ludność – około dwóch tysięcy osób z terenu miasta i okolicznych wsi - nękano ciągłymi kontrybucjami. Tylko w lipcu 1942 r. pod istniejącym do dziś murem przy obecnej ul. Kilińskiego zginęło od 50 do 60 osób. Wielkim masowym grobem stał się limanowski cmentarz żydowski.

Postać, która kształtowała rolnictwo na Limanowszczyźnie Krzysztof Madziar jako pierwszy Polak na podium

Następnie uczestnicy wydarzenia, wśród których znaleźli się mieszkańcy miasta oraz lokalni historycy, udali się na miejsce dwóch egzekucji w Starej Wsi. Pierwsza miała miejsce w 1941 roku – według historyków, zginęło wówczas 167 osób. Kolejna egzekucja związana jest właśnie z likwidacją getta, której rocznica przypadała wczoraj. Wówczas około dwustu najstarszych, ułomnych i niezdolnych do pracy Żydów przewieziono ciężarówkami do Starej Wsi, gdzie zostali zgładzeni i zakopani w masowym grobie. Pozostali mieszkańcy żydowskiego getta w Limanowej zostali pognani do Nowego Sącza. Część z nich zginęła po drodze, inni ostatecznie trafili do obozu zagłady w Bełżcu. 

- Nie przypominam sobie, by kiedykolwiek w Limanowej jednego dnia wymordowano większą liczbę mieszkańców. Szacuje się, że 18 sierpnia 1942 roku wymordowano tutaj około 180 osób, mieszkańców miasta i regionu, którzy wcześniej byli stłoczeni w limanowskim getcie, przeżywając horror z tym związany. Był to strach, głód, egzekucje, o których nadal opowiadają ostatni świadkowie. Wszystko to sprawiało, że ludzie podupadali na zdrowiu. Niemcy dokonali więc selekcji, na placu targowym wybrano tych, którzy nadawali się do pójścia ku Nowemu Sączowi oraz tych, którzy – mówiąc brzydko ich językiem – są nieprzydatni. Właśnie ci, głównie dzieci, kobiety i starcy, zostali skierowani samochodami na Starą Wieś, gdzie popędzono ich na tę łąkę, gdzie przez kilka godzin sukcesywnie strzelano do nich – mówił na miejscu egzekucji Łukasz Połomski, nowosądecki historyk i twórca stowarzyszenia Sądecki Sztetl. - To miejsce straszne, które do dziś krzyczy i które było w pamięci nielicznych limanowskich Żydów, którzy przeżyli wojnę. 

Po uroczystym apelu pamięci zgromadzeni złożyli znicze przy symbolicznej drewnianej macewie, która stanęła w tym miejscu kilka lat temu. Do sprawy miejsca egzekucji w Starej Wsi wkrótce powrócimy w kolejnej publikacji.