Nie czarno-białe obrazy

PAPA w swoim najnowszym felietonie porusza skomplikowane relacje między bohaterami a ofiarami, pokazując niuanse historii, która zawsze pozostaje osobista...

Pamiętam tę sytuację do dzisiaj. Moi przodkowie od strony ojca pochodzą z miejscowości, w której Niemcy w roku 1944 w zemście za akcje partyzantów (sowieckich, lub powiązanych z sowieckimi) zrobili pacyfikację, zabili kilkunastu ludzi, spalili zabudowania albo je zburzyli. Wiele lat temu siedząc z dziadkiem, który pamiętał Wielką Wojnę (w której walczył) i II Wojnę wspominając te tragiczne dni, które on obserwował na własne oczy dziadek wskazał, że wśród ludzi ze wsi, poza złością na Niemców sporo było żalu i pretensji do partyzantów. 

Pamiętam jak się wtedy oburzyłem. W głowie miałem cały ten polski romantyzm tragicznych walk – powstań, konfederacji, działań partyzanckich, które łączyły wszystkich Polaków, poza nielicznymi zdrajcami. Wojna we wspomnieniach dorosłych była straszna, dla mnie urodzonego wiele lat po jej zakończeniu była przygodą, w której nie zdążyłem wziąć udziału. Wiecie – klimaty takie z „Czterech pancernych i psa”. Rozmowa z dziadkiem pokazała mnie wtedy, że historia narodów, państw ma się nijak do historii dotykającej konkretnych rodzin, ludzi, wsi. A wybory, których dokonujemy w sytuacjach skrajnych są równie często miarą przypadku, osobistego doświadczenia, może i oportunizmu. Dziadek bowiem powiedział coś w stylu „p…….ne partyzanty, po jaką cho…..rę zygali do tych niemców”. I dalej opowiadał o rekwizycjach, o pijaństwie, donosicielstwie, osobistych porachunkach i całej tej brzydkiej stronie związanej z ewidentnym konfliktem wsi, która  musiała oddawać to co wytworzyła nie tylko okupantom ale i tym, którzy przychodzili z lasu. A często nie było z czego, bo w każdym kącie siedziało po kilkoro głodnych nieraz dzieci. Słuchało się tego dziwnie – wiadomo, że niemcy i sowieci byli źli, ale dlaczego źli byli też partyzanci?. Oburzony, oskarżyłem wtedy dziadka o brak patriotyzmu, a po słowach, że „jak dorosnę to zrozumiem” żeby nie pokłócić się na amen zmieniliśmy temat rozmowy i długo do niej nie wracaliśmy. Dopiero po latach zrozumiałem przyczyny dla których to właśnie partyzantka sowiecka i ta z nimi powiązana specjalizowała się w takich akcjach na zapleczu frontu, wiedząc, że spotka się to z represjami wobec ludności cywilnej (a często mając wręcz taką nadzieję).

Od wielu lat śledzę dyskusję na temat „Ognia” i skrajne opinie na temat tego człowieka, który przez tragedię, będącej udziałem jego rodziny (Gestapo zabiło mu w 1943 r ojca, żonę i 2,5 letniego syna) stał się równie twardy dla okupantów (tych brunatnych i a potem tych czerwonych) jak dla wielu mieszkańców słowackich, podhalańskich i gorczańskich wsi. Nie da się pogodzić tych narracji – dla tych, których „Ogień” uratował, choćby z ubeckich łap, będzie bohaterem, dla wielu zaś tym, którego imię przeklinają. I nie, nie chodzi o stosunek do socjalizmu po wojnie. Żadne takie. Chodzi o autentyczne krzywdy, o bezsensowną nieraz śmierć, o kradzież majątku o odpowiedzialność za często zdemoralizowanych wojną, partyzantką żołnierzy (bandytów). Ale przecież trzeba też widzieć tych ludzi, którzy za „Ogniem” szli, mając świadomość, że skończy się to w najlepszym wypadku śmiercią ich samych w akcji, w najgorszym – ubeckim więzieniem, torturami, karą śmierci ale i represjami nowej władzy wobec rodziny bliższej i dalszej. Którzy w poczuciu beznadziei walki którą toczyli, zaszczucia przestali się przejmować losem wiejskich szaraczków. 

Weekendowe kolizje na drogach powiatu limanowskiego Zakończono prace zabezpieczające drogę

Źle znosiłem jak poprzednia władza chciała zrobić z żołnierzy wyklętych wyidealizowanych romantycznych bohaterów. Także i dlatego, że taki obraz niejako deprecjonował tych, którzy po latach walki w lesie, w konspiracji postanowili z końcem wojny zakończyć walkę, próbować wrócić do normalnego życia. Czy ich realizm, nakazujący przyjąć, że Anders nie przybędzie z Amerykanami na białym koniu, niweczy ich wojenne bohaterstwo? Ale też uważam, że narracja o „powojennych bandach” jest równie niesprawiedliwa, jednostronna, a wręcz hańbiąca. 

Historia nie jest czarno – biała. Jest wdzięcznym poletkiem dla polityków, którzy lubią ogrzewać się przy sztandarach z przeszłości, prześcigając się w robieniu marsowych min i oskarżaniu tych, o innych poglądach, od zdrajców i służących obcym interesom. Ale zawsze w takiej sytuacji warto przypomnieć wrzesień 39 roku i tych, którzy w paradnych mundurach uciekli do Rumunii. Oni też przez lata chodzili nadęci i napuszeni. Słowa wiele nie kosztują.